Historia
W źródłach pisanych Sonkád po raz pierwszy, jeszcze jako nazwa geograficzna, pojawiło się w 1181 roku. Sam kościół w okresie średniowiecza nie został ani razu odnotowany. Prawdopodobnie zbudowano go około przełomu XV i XVI wieku, być może przy wsparciu rodu Csaholyi, jednego z najważniejszych w regionie Szatmár, który choć nie był już jedynym właścicielem wsi jak we wcześniejszym okresie średniowiecza, to jednak do połowy XVI wieku nadal posiadał największą część osady.
W XVI wieku kościół na fali postępującej reformacji przejęty został przez gminę protestancką. Mógł być ograbiany i niszczony w 1594 roku w trakcie najazdu tatarskiego oraz w 1661 roku, gdy przez wieś przechodzili Turcy. Największe jednak zniszczenia poniósł w 1717 roku, gdy został spalony przez Tatarów. Zawaleniu uległo wówczas sklepienie w prezbiterium, przepadło całe wyposażenie i wszystkie elementy drewniane budowli.
Według pisemnych przekazów jeszcze w 1736 roku kościół był spaloną i opuszczoną ruiną. Do odbudowy przystąpiono dopiero na początku drugiej połowy XVIII wieku. Utworzono wówczas nowe stropy, wnętrze pokryto malowidłami ornamentalnymi, zakupiono nowe wyposażenie. Następnie na początku XIX stulecia dobudowana została do kościoła klasycystyczna wieża. Ostatnią gruntowną renowację zabytku przeprowadzono w latach 90-tych XX wieku.
Architektura
Kościół wzniesiono pośrodku wsi ulokowanej na wschodnim brzegu strumienia, w pobliżu jego ujścia do rzeki Túr. Utworzyła go pojedyncza nawa na planie prostokąta, węższe o szerokość muru prezbiterium, na wschodzie zamknięte wielobocznie (pięć boków ośmioboku), oraz zakrystia umieszczona przy północnej ścianie prezbiterium. Zbudowany został z łamanego kamienia, a elementy konstrukcyjne wyrzeźbiono z żółto-szarego tufu ryolitowego.
Mury kościoła posadowione zostały na sfazowanym cokole oraz opięte uskokowymi przyporami, szczególnie licznymi przy ścianach prezbiterium. Pomiędzy nimi rozmieszczono średniej wielkości, stosunkowo wąskie, ostrołucznie zamknięte okna, przy czym elewacja północna kościoła zgodnie ze średniowieczną praktyką budowlaną była pierwotnie pozbawiona otworów. Okna oryginalnie mogły być wypełnione dwudzielnymi maswerkami. Główne wejście wiodło przez profilowany portal zachodni, kolejne prowadziło do nawy od strony południowej.
Wewnątrz kościoła przestrzeń nawy, dostępnej dla świeckiej społeczności wsi, oddzielono od kapłańskiego prezbiterium ostrołuczną arkadą tęczy o sfazowanej (tylko od strony nawy) archiwolcie. Nawa przykryta była płaskim, drewnianym stropem lub otwartą więźbą dachową, prezbiterium pierwotnie wieńczyło sklepienie z żebrami opuszczonymi na wsporniki. Ściany pokryte były krzyżami konsekracyjnymi. W północnym murze prezbiterium umieszczono profilowany portal zamknięty łukiem w ośli grzbiet (wiodący do zakrystii) oraz czworoboczną wnękę ścienną o profilowanym obramieniu.
Stan obecny
Kościół w dużej mierze zachował się do dziś w swojej pierwotnej formie, średniowieczną bryłę budowli zakłóca jedynie nowożytna wieża zachodnia, natomiast zakrystia została odbudowana w trakcie ostatnich prac renowacyjnych przy wykorzystaniu odnalezionych śladów na murach prezbiterium i odkrytych fundamentów. Nie zachowała się przypora przy murze południowym nawy, po której pozostał ślad na zewnętrznej elewacji. Jedna z przypór północnych została odtworzona, odnawiany był też częściowo cokół. Nie zachował się pierwotny gzyms wieńczący, gdyż w czasach nowożytnych koronę murów podwyższono cegłami. Ponadto częściowo przekształcony został portal zachodni, obecnie umieszczony wewnątrz XIX-wiecznej wieży. Niestety nie zachowało się sklepienie prezbiterium, po którym pozostały jedynie ślady na ścianach. Widoczny jest natomiast gotycki portal zakrystii, arkada tęczy, ścienna półka.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Papp S., Sonkád, református templom [w:] Középkori egyházi építészet Szatmárban, red. T.Kollár, Nyíregyháza 2011.