Historia
Zamek zbudowany został w latach 70-tych XIII wieku, w czasie panowania króla Władysława IV Kumańczyka. Jego fundatorem był niejaki Simon z rodu Döröcske, od którego zamek i późniejsza osada otrzymały nazwę. Jako, że Simon zmarł bez męskiego potomka, zamek przeszedł w ręce króla Karola I Roberta, który w 1324 roku podarował go Henchowi, synowi mistrza Jánosa, rektorowi Budaváru i kapitanowi Óvár. Po jego śmierci majątek odziedziczył jego syn Miklós, spokrewniony z rodem Lackfiak, który pozostawił zamek w testamencie wojewodzie siedmiogrodzkiemu Istvánowi Lackfiemu i jego synom. Należeli oni do jednego z najważniejszych rodów średniowiecznych Węgier, dlatego też sfinansowali w drugiej połowie XIV wieku rozbudowę zamku o nowe skrzydło mieszkalne.
W 1397 roku rozpoczął się długotrwały proces sądowy o prawo własności zamku, trwający aż do około 1426 roku, kiedy to Simontornya stała się siedzibą możnego rodu Garai. W 1448 roku odnotowano w źródłach pisanych, że sędzia Budy László Farkas, odebrał zamek jako zastaw od Garaiów, a następnie przeprowadził znaczącą przebudowę. Formalnie Simontornya pozostawała w posiadaniu rodziny Garai do 1482 roku, kiedy to ostatni przedstawiciel rodu, Jób Garai, zmarł bezpotomnie, a zamek przeszedł w ręce króla. Następnie Maciej Krowin podarował go królowej Beatrycze Aragońskiej.
Na początku XVI wieku zamek nabył Mózes Gergellaki Buzlay, dyplomata króla Macieja i dworzanin Jagiellonów, bogaty szlachcic z humanistycznym wykształceniem. W służbie króla Mózes odwiedził w młodym wieku kilka dworów książęcych w Europie, dzięki czemu miał okazję zapoznać się z ówczesną renesansową kulturą i sztuką dworską, co nie pozostało bez wpływu na rozwój jego gustu. Z inicjatywy nowego właściciela przystąpiono do gruntownego przekształcenia i rozbudowy zamku, zakończonej w 1509 roku. W efekcie Simontornya stała się jedną z najważniejszych i najwcześniejszych prywatnych siedzib gotycko-renesansowych na terenie Węgier.
Po śmierci Buzlaya zamek odziedziczyła wdowa po nim, Anna Podmaniczky, która zmarła w 1536 roku. Następnie Simontornya została podarowana jednemu ze zwolenników Jana Zapolyi, ale okres świetności budowli zakończyła w 1545 roku turecka okupacja. Zamek stał się wówczas siedzibą bejów sandżaka budańskiego, którzy przez prawie 150 lat dokonywali jedynie drobnych napraw budowli (na jednym z okien wieży południowej wyryto datę 1580). Dawni właściciele zachowywali jednak prawa do majątku, a w miarę możliwości pobierali również podatek i zarządzali zmianami praw majątkowych. Właściciele ci w XVII wieku kilkakrotnie się zmieniali poprzez dziedziczenie lub darowizny królewskie.
Po wyzwoleniu okolicznych ziem przez chrześcijan, na początku XVIII wieku zamek przebudowano przystosowując wyłącznie do nowożytnych działań militarnych. Dawny wystrój przepadł, zwłaszcza po zniszczeniach poczynionych w 1709 roku podczas antyhabsburskiego powstania. Do 1717 roku Simontornya była okupowana przez wojska austriackie, a następnie włoskie. W tym czasie ustał militarny charakter zamku, a przejął go nowy właściciel, rodzina Styrum Limburg. W 1764 roku wyprowadzili się oni ze starej budowli, przeznaczając ją na spichlerz dworski, w związku z czym wnętrza zamku ponownie przekształcono. Pomimo kilkukrotnych zmian właścicieli w XIX wieku, gospodarcze przeznaczenie zabytku utrzymywało się, co prowadziło do stopniowej degradacji budowli. Pierwsze prace renowacyjne zaczęto przeprowadzać po 1954 roku.
Architektura
Zamek zbudowano na jednej z większych wysp, jakimi usiany był bagnisty i podmokły teren zalewowej terasy rzeki Sió, po południowo – wschodniej stronie Balatonu. Początkowo było to proste i nieduże założenie bronione murem obronnym na planie kwadratu. W narożniku północno – wschodnim znajdowała się masywna, czworoboczna wieża mieszkalna, połączona od zachodu z niższym budynkiem bramnym. Całość zapewne z każdej strony otaczała bariera wodna rzeki Sió.
W drugiej połowie XIV wieku wschodnią część zamkowego dziedzińca wypełniło podłużne skrzydło, zajmujące całą długość na linii północ – południe. Jego ściany oparły się z trzech stron na starszym murze obronnym, natomiast ścianę frontową wzniesiono od podstaw. Budynek miał przynajmniej dwie kondygnacje, zapewne z typowym podziałem dla średniowiecza, a więc z przyziemiem przeznaczonym na cele gospodarcze i mieszkalno – reprezentacyjnym piętrem. Komnaty na górnym poziomie mogły być dostępne za pomocą drewnianego krużganka dostawionego do elewacji od strony dziedzińca.
Około połowy XV wieku zbudowany został obwód zewnętrznego, zapewne nieco niższego muru obronnego, wzniesionego na planie owalu i wzmocnionego od zewnątrz nieregularnie rozmieszczonymi przyporami. Jego budowa wiązała się z rozbiórką XIII-wiecznej wieży mieszkalnej i budynku bramnego, na miejscu których znalazło się szerokie międzymurze, stopniowo wypełniane zabudową. Zmianie uległa droga wjazdowa do zamku, odtąd prowadząca od południa, gdzie mógł zostać umieszczony nieduży, późnogotycki budynek bramny. Przebudowano też mieszkalne skrzydło wschodnie, przed którym na dziedzińcu utworzono nowe krużganki wsparte na czterech grubych, czworobocznych filarach. Za arkadami uformowano nową, gotycką fasadę pałacu podzieloną symetrycznie na dwie części.
Na początku XVI wieku na terenie południowego międzymurza wzniesiono wysoką wieżę mieszkalną, połączoną od zachodu z budynkiem bramnym, a od wschodu z mniejszym aneksem połączonym ze skrzydłem wschodnim. Wieża była nieco wysunięta ku fosie przed obwód zewnętrznego muru oraz przed budynek bramny. Posadowiono ją na wysuniętym i ściętym cokole. Na najwyższej kondygnacji utworzono otwory strzeleckie, wieża nie mogła jednak mieć zbyt dużego znaczenia obronnego z racji przeprucia ścian dużymi, czworobocznymi oknami.
Gruntowną przebudowę przeszła także północna część zamku, gdzie cały obszar parchamu wypełniła zabudowa mieszkalna, oraz część wschodnia z podwyższonym o jedną kondygnację skrzydłem wschodnim. Na parterze północnego skrzydła otworzono czteroprzęsłową salę przykrytą późnogotyckim jeszcze sklepieniem krzyżowym opartym na centralnym, ośmiobocznym filarze. Nad nim, na pierwszym piętrze, mogła znajdować się reprezentacyjna wielka aula zamkowa, otwarta ku północy okazałym wykuszem okiennym. W północno – wschodnim narożniku zamku zachował się jeszcze w przyziemiu układ XIII-wiecznej wieży, ale powyżej zbudowano kaplicę z trójbocznym prezbiterium na terenie pachamu skierowanym ku wschodowi.
Stan obecny
Do chwili obecnej zachowała się gotycko – renesansowa południowa wieża mieszkalna, wraz z sąsiednim budynkiem bramnym oraz sąsiednim aneksem. Przetrwało także przebudowane w czasach nowożytnych skrzydło wschodnie, którego przyziemie z wciąż zachowanymi kilkoma otworami od strony zachodniej sięga okresu XIV wieku, a od strony wschodniej nawet XIII wieku (dawny czworoboczny mur okalający dziedziniec). Na piętrze widoczne są zamurowane dwudzielne okna z XV wieku. Loggia odtworzona została w stylistyce renesansowej, ale opiera się ona na gotyckich jeszcze filarach. Zewnętrzny mur obronny za wyjątkiem krótkiego odcinka został zredukowany do poziomu gruntu. Niewiele też przetrwało z zabudowań północnych, gdzie wyróżniają się wsporniki późnogotyckiego wykusza okiennego. Niestety duże fragmenty kamiennego zamku odbudowane zostały z cegły maszynowej. Wewnątrz północnej części zamku zachowały się relikty XIII-wiecznej wieży mieszkalnej nad którą wzniesiono później kaplicę oraz późnogotyckiego pomieszczenia ze środkowym filarem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Horler M., A johanniták és a korai magyar vártípus, „Castrum Bene 1989”, Gyöngyös 1990.
Horler M., A simontornyai vár, Szekszárd 1987.