Historia
Pierwsza wzmianka źródłowa o osadzie, która nazwę otrzymała od wezwania kościoła, odnotowana została w 1281 roku i następnie z okazji jarmarku w 1293 roku. W 1304 roku wzmiankowano w dokumentach, że pleban imieniem Simon z kościoła św. Piotra był przedstawicielem kapituły egerskiej w sprawie darowizny majątkowej, a w księgach dziesięcin papieskich z lat 1332-1335 wymieniony został proboszcz tego samego kościoła o imieniu János. Urzędowali oni przy niewielkim romańskim kościele, który w okresie gotyku zaczął być niewystarczający dla rozwijającej się osady. Z tego powodu między 1335 a 1367 rokiem na nowym miejscu wzniesiono drugi, gotycki kościół. W 1335 roku w spisie papieskiej dziesięciny jeszcze nie było o nim informacji, ale w 1367 roku został już po raz pierwszy poświadczony źródłowo.
Kościół gotycki nie przejął wezwania starej świątyni romańskiej, ale poświęcony został św. Mikołajowi. W 1409 roku odnotowano, że niejaki Gyula z Kazy musiał złożyć przysięgę oczyszczenia w kościele św. Mikołaja w Sajószentpéter, oświadczając że nie popełnił kradzieży na szkodę rodziny Pásztó trzy lata wcześniej. Następnie w 1412 roku w podobny sposób w kościele św. Mikołaja, zgodnie z wyrokiem palatyna Miklósa Garaia, oczyścić musiał się z zarzutu zabójstwa mistrz Benedek z Puthnoku.
W 1446 roku osada Sajószentpéter wraz z gotyckim kościołem została zniszczona w trakcie najazdu pohusyckich maruderów. W 1466 roku król Maciej Korwin zezwolił na jej ponowne zasiedlenie, w trakcie którego kościół odbudowano i jednocześnie powiększono o prezbiterium oraz być może wieżę. W 1516 roku poświęcono w nim katolicki ołtarz, ale niedługo później budowla przejęta została przez społeczność protestancką.
W 1555 roku Sajószentpéter najechane zostało przez Turków, a w 1566 roku osadę splądrowali Tatarzy. Być może już wtedy zawaliło się późnogotyckie sklepienie sieciowe kościoła, gdyż przez długi czas pozostawał on w ruinie (turecka okupacja turecka Egeru w 1596 roku na stałe uczyniła okoliczne tereny strefą podwójnego opodatkowania, a co za tym idzie ciągłych najazdów turecko-tatarskich). Dopiero w 1684 roku kościół miał zostać odbudowany, po czym funkcjonował do czasu pożaru z 1752 roku. Kolejna odbudowa przeprowadzona została w 1753 roku. W jej trakcie założono wewnątrz kasetonowy strop oraz umieszczono na wieży nowy hełm.
Architektura
Kościół św. Mikołaja zbudowany został w osadzie usytuowanej na najniższych, pokrytych winnicami stokach pasma górskiego, opadającego ku rzece Sajó. Koryto rzeki wiło się meandrami po północnej stronie kościoła, zaś od zachodu spływał do niej ze wzgórz mniejszy strumień. Sam kościół wzniesiony został na relatywnie płaskim terenie, w pobliżu szlaku biegnącego przez dolinę i wytyczonego w XIV wieku trójkątnego w planie rynku, po którego północnej stronie się znalazł.
Gotycki kościół składał się z wydłużonej nawy na planie prostokąta, nieco węższego, zamkniętego wielobocznie po stronie wschodniej prezbiterium (pięć boków ośmioboku), sąsiadującej z nim od północy prostokątnej zakrystii oraz czworobocznej wieży umieszczonej na osi fasady zachodniej. Nawa i prezbiterium przykryte zostały osobnymi dachami dwuspadowymi (nad wschodnim zamknięciem o wielu połaciach), ale posiadającymi wspólną kalenicę.
Budowla opięta została uskokowymi przyporami, najliczniejszymi wokół prezbiterium, którego mury musiały utrzymać wewnątrz ciężar sklepienia sieciowego, a osłabione były dużymi, ostrołucznymi oknami. Pięć takich okien, a także jedno w południowej ścianie nawy, obustronnie rozglifiono i wypełniono dwudzielnymi maswerkami, w większości operującymi motywami trójliści i rybich pęcherzy. Elewacje pozostawiono bez dekoracji, jedynie ściany wieży porozdzielano wydatnymi gzymsami kordonowymi. Oświetlenie wieży zapewniały głównie otwory szczelinowe, jedynie na najwyższej kondygnacji, gdzie znajdowały się dzwony, umieszczono z każdej strony ostrołuczne, dwudzielne przeźrocza.
Stan obecny
Kościół w większości zachował formę z okresu gotyku. Zmiany nowożytne poskutkowały przede wszystkim założeniem barokowego hełmu na wieżę oraz umieszczeniem wewnątrz drewnianego stropu w miejsce zniszczonego sklepienia (zachowały się jedynie służki i wyprowadzenia żeber). Nowożytny jest również niski aneks przy zachodniej części ściany południowej nawy, oraz prawdopodobnie kruchty.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gál-Mlakár V., Uram, te voltál nékünk hajlékunk nemzedékről nemzedékre!, „A Herman Ottó Múzeum évkönyve 49”, Miskolc 2010.
Lőrincz Z., Hapák J., Tedd templomoddá istenem. Válogatás Árpád – és középkori eredetű református templomokból, Budapest 2002.
Tóth P., Sajószentpéter a középkorban [w:] Sajószentpéter története I. Előzmények és középkor, Sajószentpéter 2009.
Tajkov P., Sakrálna architektúra 11 – 13 storočia na juhovýchodnom Slovensku, Košice 2012.