Historia
Pierwsza wzmianka o wsi Rezi odnotowana została w źródłach pisanych w 1236 roku. W 1282 roku król Władysław IV podarował ją Tibie, synowi Jaka z rodu Tomaj w zamian za Boldogkő, od którego przed 1291 rokiem przejął ją niejaki Apor z rodu Péczów. To prawdopodobnie on i jego współrodowiec Lukács na przełomie XIII i XIV wieku wybudowali zamek Rezi, w celu kontrolowania swoich nowych dóbr. Ponieważ jednak zmarli bez potomków, zamek niedługo później przeszedł w ręce królewskie. Jako własność władcy węgierskiego odnotowany został po raz pierwszy w 1333 roku.
W drugiej połowie XIV wieku zamek przekazany został przez Ludwika Wielkiego rodzinie Lackfi, jako królewska darowizna. Posiadali oni Rezi co najmniej od 1378 roku. Już jednak w 1397 roku w ramach wewnętrznych walk król Zygmunt Luksemburczyk dokonał w Križevci egzekucji Istvána Lackfiego, bana Chorwacji i palatyna Królestwa Węgierskiego, a następnie skonfiskował jego majątek, dzięki czemu Rezi wróciło na własność królewską. Przez kilka lat zamek znajdował się w rękach władcy, w 1401 roku biskup zagrzebski Eberhard i jego brat Rudolf otrzymali go wraz ze wszystkimi podległymi majątkami, ale po śmierci biskupa zamek wrócił w posiadanie króla. Od 1421 roku Rezi zostało zastawione rodzinie Medvei. W 1427 roku król odebrał zamek nowym właścicielom z powodu ich nadużyć, a następnie podarował go Péterowi i László Pethő.
Pod koniec XV wieku, po śmierci króla Macieja Korwina na Węgrzech wybuchły walki o koronę. Gdy pretendujący do władzy nad Węgrami cesarz Maksymilian Habsburg dotarł do Székesfehérvár i zajął dużą część Wyżyny Balatońskiej, w jego rękach znalazło się także Rezi. Kilka lat później, w 1491 roku, Pál Kinizsi oczyścił region z niemieckich garnizonów, a Gersei Pethő odrestaurował zamek Rezi.
Zagrożenie tureckie dla rejonów po północnej stronie Balatonu po raz pierwszy poważnie pojawiło się w 1554 roku, kiedy to najeźdźcy spustoszyli cały obszar tamtejszej wyżyny. Nie wiadomo czy ucierpiał także zamek Rezi, na którym niedługo później prace budowlane prowadził János Gersei Pethő, ispán Sopron i królewski kapitan. O ich postępach w 1557 roku informował właściciela György Horváth, burgrabia Rezi. Gdy w 1561 roku Tury zajęli pobliski zamek Hegyesd, ród Pethő na własny koszt wzmocnił Rezi. Następnie w 1571 roku członkowie rodu Pethő dokonali podziału dóbr, co znacznie zachwiało ich trudną sytuacją finansową. Zamek funkcjonował jeszcze w 1588 roku, ale już rok później pojawiły się głosy o potrzebie jego zniszczenia, by nie został przejęty przez wrogów. Prawdopodobnie zburzenia zamku dokonał sam jego właściciel, Kristóf Pethő, w 1589 roku.
Architektura
Zamek zbudowano na wysokim wzgórzu górującym nad położoną na północy, poprzecinaną licznymi strumieniami, rozległą doliną. Usytuowano go na skalistym cyplu o wysokości 427 metrów, z trzech stron organicznym stromymi i wysokimi stokami. Dojście możliwe było jedynie od strony południowej, gdzie zabezpieczono się przekopując poprzeczny, szeroki na około 2 metry rów, oddzielający cypel od płaskowyżu.
Kształt murów obronnych o grubości około 1,2 metra w planie był nieregularny, dostosowany do formy terenu. Otoczyły one wydłużony na linii północ – południe dziedziniec, zamknięty od północy XV-wiecznym budynkiem mieszkalnym o wieżowym charakterze, a od południa dwoma XIV-wiecznymi wieżami flankującymi bramę. Kurtyna zachodnia, wzmocniona od zewnątrz dwoma przyporami, była prosta, poprowadzona wzdłuż krawędzi stoków. Po przeciwnej stronie mur biegł pod skosem w stosunku do osi zamku i posiadał załamanie tuż przed wieżą południowo – wschodnią. Wysokość murów z XIV wieku wynosiła około 3 metry, ale pod koniec XV wieku zostały one podwyższone do około 6 metrów i zwieńczone krenelażem. Blanki te zamurowano w połowie XVI wieku, gdy kurtyny podwyższono o kolejne 3 metry wysokości. Na dziedzińcu, w jego południowej części znajdował się wyciosany w skale zbiornik na wodę deszczową.
Spośród wież przybramnych południowo – zachodnia prawdopodobnie była wyższa. W planie stanowiła prostokąt o długości 10 metrów i szerokości 6,5 metra, wsparty dwoma narożnymi przyporami z których południowo – zachodnia, dostawiona wtórnie, była wyjątkowo masywna (2,5 x 2,5 metra), dostawiona do pogrubionej na 2,5 metra ściany czołowej. Wewnątrz znajdowało się pomieszczenie wartownika z wejściem od strony przejazdu bramnego i kominkiem w południowo – zachodnim narożniku. Zwieńczenie wieży mogło mieć u schyłku średniowiecza formę poszerzającego ją ganku, być może pełniącego rolę machikuł lub hurdycji. Wieża południowo – wschodnia była nieco większa, ale niższa, bardziej przysadzista. Jedyne wejście do niej otwierało się na północ, na dziedziniec, a schody prowadzące na piętro zaczynały się przy drzwiach przy północnej ścianie, gdzie w pobliżu wzniesiono później mniejszy budynek. Także tą wieżę wtórnie wzmocniono w jednym narożniku masywną przyporą. Przejazd bramny był dość wąski, o prześwicie szerokości 2,4 metra.
Budynek mieszkalny usytuowany był w najbezpieczniejszym miejscu zamku, tuż nad krańcem cypla i zarazem naprzeciwko bramy. Miał formę masywnej wieży mieszkalnej o wymiarach około 10 x 10 metrów, nieco trapezowatej w planie. Wejście do niej znajdowało się w zachodniej części ściany południowej. W środku parterowego pomieszczenia wieży stał filar, na którym opierały się łuki wychodzące ze środka ścian obwodowych, dzielące sklepienie parterowego pomieszczenia na cztery części. W posadzce utworzono kanał odpływowy, który wpadał do rynny w ścianie wschodniej, gdzie w narożniku utworzono wysuniętą ryzalitowo wieżyczkę latrynową. W XV wieku, stosując unikalne rozwiązanie, budowniczowie wykorzystali deszczówkę gromadzoną na dziedzińcu zamkowym do czyszczenia latryn. Przyziemie budynku najpewniej pełniło funkcje gospodarcze, natomiast mieszkalno – reprezentacyjne były dwa wyższe pietra.
Stan obecny
Ruiny zamku przez długi czas znajdowały się na zamkniętym terenie wojskowym, przez co ich zwiedzanie było utrudnione. Do czasów współczesnych zachowały się tylko dwa niezależne odcinki murów, jeden po stronie wschodniej dawnego dziedzińca, drugi po stronie zachodniej. Pozostałe partie po stronie północnej i południowej, a więc dwuwieżowa fasada i budynek mieszkalny, posiadają mury w większości jedynie na poziomie gruntu. Wyjątkiem jest fragment wschodniej ściany budynku mieszkalnego sięgający dwóch kondygnacji. Ponadto bliżej południowego krańca zewnętrznej strony muru budynku znajduje się wieżyczka kryjąca dwuczęściowy kanał latryny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hegyi D., Tátika és Rezi várának reneszánsz kőfaragványai [w:] A múltnak kútja. Fiatal középkoros régészek V. konferenciájának tanulmánykötete, Szentendre 2014.
Vándor L., Rezi vára, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám október, Pécs 2007.