Historia
Kościół we wsi Rásony zbudowany został w XII wieku w stylistyce romańskiej. W XIII stuleciu najwyraźniej mała budowla przestała wystarczać miejscowej społeczności, gdyż kościół został przedłużony w kierunku wschodnim, wciąż w stylistyce romańskiej.
Pierwsze pisemne wzmianki o Rásony odnotowane zostały na początku XIV wieku, a informacja z 1326 roku dotyczyła doliny o tej samej nazwie. Parafia wymieniona była w księdze dziesięciny papieskiej z lat 30-tych XIV wieku, nie przekazano jednak pod jakim wezwaniem pierwotnie konsekrowany był kościół. Zapisano jedynie jakie sumy wpłacali wówczas miejscowi plebani.
W okresie nowożytnym kościół poddawany był przekształceniom od XVI do XIX wieku. Naprawy musiały być prowadzone po 1594 roku, kiedy to wieś zniszczona została przez Tatarów. Kościół długo stał w ruinie, odnowiony został bowiem dopiero w 1669 roku z pomocą właścicieli wsi i mieszkańców. Kolejne prace remontowe odnotowano w 1737 roku oraz w 1760 roku. Następną renowację w księgach kościelnych wzmiankowano w 1819 roku. Współczesne remonty zabytku przeprowadzono w latach 1954 i 1972.
Architektura
Kościół zbudowany został w dolinie strumienia Vasonca, prawostronnego dopływu Hornadu. Usytuowano go na wzgórzu, na wschodnim skraju wsi, pośrodku cmentarza. Początkowo był to niewielki budynek romański składający się prostokątnej nawy o nieznanym wschodnim zakończeniu, którym przypuszczalnie mogła być apsyda. Z zachodniej części nawy wyrastała wtopiona w nią niewielka, czworoboczna wieża. Kościół wzniesiono w jednej trzeciej (dolna partia) z kamiennych kwadr, a w dwóch trzecich z cegły. Jego wymiary w planie wynosiły około 8,2 x 7,2 metry, przy średniej grubości murów 0,8 metra.
Elewacje kościoła opięte były w narożnikach lizenami (pogrubiającymi mury o około 0,15 metra). Oświetlenie zapewniały od południa trzy wąskie, szczelinowe okna, obustronnie rozglifione, osadzone w półkoliście zamkniętych wnękach. Ściana północna zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną była pozbawiona otworów, natomiast prawdopodobnie przynajmniej jedno okno umieszczone było od wschodu. W ścianie zachodniej na osi usytuowano półkolisty portal wejściowy, wiodący pod przyziemiem empory do nawy, a nad nim dwudzielne, wąskie okno doświetlające poddasze. Empora charakteryzowała się posiadaniem nietypowo dużego sedilia o kształcie wnęki w ścianie zachodniej, w przekroju przypominającej grzyba (prosty trzon w dolnej partii, półkoliste rozszerzenie na górze).
W XIII wieku rozebrano wschodnią część kościoła i przedłużono nawę w tej samej szerokości ku wschodowi, łącznie do nieco ponad 16,6 metrów długości. Nową część zamknięto podkowiastą w planie apsydą (4,5 x 6,5 metra), nawę zaś podparto w narożniku północno – wschodnim przyporą, a w narożniku południowo – wschodnim pilastrem. W ścianie południowej umieszczono nowe wejście oraz przebito jedno dodatkowe okno. Kolejne półkoliste okna musiały doświetlać apsydę. Nawa oddzielona została od prezbiterium półkolistym łukiem tęczy o szerokości 3,9 metra, w średniowieczu pokrytym barwnymi malowidłami. Zarówno starsza jak i młodsza część nawy nie została podsklepiona.
Stan obecny
Kościół jest dziś wydłużoną, powstałą w dwóch etapach budowlą romańską. Nie zachowała się wieża nad emporą, sama galeria ma dziś formę nowożytnego balkonu, ale przetrwało romańskie siedzisko na piętrze. W ścianie zachodniej widoczny jest romański, portal, w znacznej części odnowiony w czasach współczesnych, ale na podstawie oryginalnych znalezisk. Przetrwały trzy najstarsze okna ściany południowej, jedno zamurowane okno południowe z XIII wieku i zamurowany portal południowy z tego samego okresu. Dwa duże okna południowe najpewniej dodano w XVIII lub XIX wieku. Ponadto w południowej części apsydy widoczne są zarysy być może oryginalnego okna. Okrągłe okno na wschodnim krańcu pochodzi prawdopodobnie z przebudowy z okresu nowożytnego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Joó T., A rásonysápberencsi református templom, „A Miskolci Herman Ottó Múzeum Közleményei 21”, Miskolc 1983.
Tajkov P., Sakrálna architektúra 11 – 13 storočia na juhovýchodnom Slovensku, Košice 2012.