Historia
Pierwsza informacja o kościele z Piricse w źródłach pisanych pojawiła się w XIV wieku, w spisie papieskich dziesięcin. Wzniesiony został on jeszcze pod koniec XIII wieku lub najpóźniej na początku XIV stulecia. Prace budowlane wykonane zostały prawdopodobnie przez niedoświadczonego architekta lub niewykwalifikowany warsztat budowlany, co z kolei wynikać mogło z niewielkich zasobów finansowych okolicznej szlachty, pod której patronatem była budowa. W pierwszej połowie XV wnętrze kościoła pokryto polichromiami, które zostały zamalowane, gdy na przełomie XVI i XVII wieku budowlę przejęli protestanci. W drugiej połowie XVIII stulecia przy kościele wzniesiono wolnostojącą, drewnianą wieżę, prowadzono też w tym czasie remonty samego kościoła. Gruntowna renowacja przeprowadzona została w XX stuleciu.
Architektura
Kościół utworzony został, jak większość wiejskich sakralnych budowli późnoromańskich, z prostokątnej w planie nawy oraz węższego i niższego prezbiterium, po stronie wschodniej zamkniętego ścianą prostą. Dodatkowo po północnej stronie prezbiterium usytuowana została zakrystia. Budynek utworzono nieregularnie, bowiem przy długości nawy wynoszącej 10,1 metra, szerokość przy zachodnim wejściu uzyskała 7 metrów, natomiast przy arkadzie tęczy 5,5 metra. Także prezbiterium wykonano nieregularnie. Wielkość jego boków, licząc od północy i zgodnie z ruchem wskazówek zegara wyniosła: 5,1 metra, 3,7 metra, 5,1 metra i 4,2 metra przy arkadzie tęczy. Mniejsza nieregularność pojawiła się również w odległości muru prezbiterium od arkady tęczy, gdyż odległość ta wyniosła 0,3 metra po stronie północnej i 0,2 metra na południu.
Ceglane mury budowli opięte zostały cokołem oraz licznymi uskokowymi przyporami o zróżnicowanej grubości, umieszczonymi nie tylko w narożnikach, ale również pośrodku ścian wzdłużnych, bez charakterystycznej dla regionu środkowej przypory na wschodniej ścianie prezbiterium (np. Nyírmihálydi, Nyírbéltek). Powyżej daszków wieńczących szkarpy, zewnętrzne elewacje kościoła ozdobiono fryzem, utworzonym z ukośnie ustawionych cegieł. Podobnie jak nieregularny był układ kościoła, także ceglany materiał budowlany kościoła charakteryzował się dużymi różnicami w rozmiarach.
Oświetlenie kościoła zapewniały bardzo wąskie, szczelinowe okna o ostro zwieńczonych prześwitach wykonanych z dwóch ukośnie ustawionych cegieł, ale z półkoliście zamkniętymi wnękami. Najwyższe okno przepruto we wschodniej ścianie prezbiterium, trzy nieco krótsze w południowej ścianie nawy. Dwa najkrótsze okna doświetliły prezbiterium od południa, natomiast po stronie zachodniej w nawie osadzono okulus. Cała elewacja północna kościoła zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pozbawiona była otworów. Główne wejście umieszczono po stronie zachodniej, z zauważalnym odchyleniem od osi, w niewielkim ryzalicie, będącym w zasadzie parą prostokątnych filarów przyściennych połączonych romańskim, półkolistym łukiem.
Liczne przypory wokół nawy służyły nie tyle do utrzymania ciężaru sklepienia, co do wzmocnienia ścian. Nawa zwieńczona była tradycyjnie drewnianym stropem lub otwarta na więźbę dachową. W prezbiterium założono nieco archaiczne w chwili powstania sklepienie kolebkowe, co było kolejną cechą wspólną dla kościołów w tym regionie (np. Nyírbéltek). Obie główne części kościoła połączyła półkolista, pozbawiona profilowania czy też innych zdobień arkada tęczy, osadzona na sfazowanym cokole. W pierwszej połowie XV wieku elewacje prezbiterium oraz ścianę z arkadą tęczy pokryto malowidłami ze scenami figuralnymi.
Stan obecny
Kościół po przeprowadzonych w XXI wieku pracach renowacyjnych w większości prezentuje stan bardzo bliski oryginalnemu. Odrestaurowane zostały elewacje, odnowiono okna, fryzy i gzymsy, odbudowana została zakrystia. Nie zachował się jedynie pierwotny zachodni portal w nawie oraz gzyms koronujący pod okapem dachu. We wnętrzu zachowało się sklepienie prezbiterium a także relikty XV-wiecznych malowideł ściennych ze scenami figuralnymi i pozostałości późniejszych malowideł o motywach roślinnych. Zabytek pozostaje ciekawym przykładem stosunkowo prostej budowli wzniesionej przez niefachowy warsztat, ale nie pozbawionej uroku za sprawą niedużych przekształceń nowożytnych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Koroknay G., Egyenes szentélyzáródású templomok Szabolcs-Szatmár megyében, „A Nyíregyházi Jósa András Múzeum évkönyvei 1”, Nyíregyháza 1960.