Historia
Klasztor pauliński pod wezwaniem Ducha Świętego powstał pod koniec XIII wieku. W 1287 roku król Władysław IV Kumańczyk podarował swój myśliwski dwór w dolinie Benedek Piotrowi Hévízi i jego towarzyszom, aby mogli tam zbudować kaplicę i zabudowania mieszkalne dla pustelniczej społeczności. Paulini po przybyciu z pobliskiego Szentkereszt przekształcili dwór w klasztor, w kolejnych latach często odwiedzany przez królów Karola I Roberta i Ludwika Wielkiego (zapewne z powodu usytuowania na szlaku Via Regia), którzy obdarzyli paulinów dodatkowymi przywilejami. Po upadku Budy i zajęciu przez Turków Ostrzyhomia w 1543 roku klasztor wyludnił się, a zabudowania zaczęły podupadać, choć jeszcze w pierwszej połowie XVIII wieku mury konwentu i kościoła były jeszcze dość dobrze widoczne. W XIX stuleciu proces degradacji przyspieszył, dlatego pozostałości zabudowań musiały być odkopywane i restaurowane w latach 1985-1988.
Architektura
Klasztor założono na terenie wyżynnym, na stoku wzniesienia opadającego ku dolinie strumienia Szentlélek. Ponieważ został on utworzony z dawnego dworu królewskiego, jego plan był wyjątkowy i nietypowy. Około przełomu XIV i XV wieku składał się z kościoła i głównego budynku klasztoru, otoczonych od południa i zachodu dziedzińcem w kształcie litery L, który został otoczony kamiennym murem z wieżą bramną po stronie południowo – zachodniej. Po stronie północnej, poza obszarem murowanej zabudowy, znajdować się mogły sady i ogrody, a w odległości około 200-250 metrów stawy rybne i młyn wodny pracujący nad sztucznym kanałem.
Kościół klasztorny był niedużą budowlą, składającą się z prawie kwadratowej nawy oraz prezbiterium i kaplicy po stronie wschodniej, tworzących czworobok o wielkości porównywalnej z nawą. Prezbiterium i nawę łączyła arkada tęczy, wnętrze wyłożone było ceglaną posadzką. We wszystkich trzech częściach kościoła znajdowały się umieszczone na stipesach ołtarze. Wejście znajdowało się w ścianie zachodniej nawy oraz w murze północnym, gdzie portal prowadził bezpośrednio do budynku klasztoru.
Główny budynek klasztoru znajdował się w centralnej części założenia, po północnej stronie nawy kościoła. W przyziemiu zasadniczo dzielił się na dwa trakty (wschodni i zachodni) oraz wysunięte ryzalitowo ku dziedzińcowi czworoboczne pomieszczenie. Najważniejsze pomieszczenia znajdowały się w części wschodniej, gdzie od północy usytuowany był refektarz, następnie kapitularz, oba z centralnie położonymi, czworobocznymi filarami, a następnie umieszczone obok korytarza schody na piętro i izba z piecem.
Zabudowania pomocnicze i gospodarcze zlokalizowane były w dwóch miejscach. W północnej części klasztoru znajdowały się dwa wąskie, połączone ze sobą prostopadle skrzydła. Od strony północnej zostały one wzmocnione czterema przyporami (w tym jedną ukośną), z powodu stromego nachylenia stoku. Budynki gospodarcze zlokalizowane były w południowej części dziedzińca, gdzie utworzono długi ciąg pomieszczeń flankowanych od północy długim korytarzem, a od południa wysuniętym ryzalitowo pomieszczeniem.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się dolne partie murów prawie całego klasztoru za wyjątkiem zanikłego muru otaczającego dziedziniec po stronie zachodniej, gdzie mieściła się również wieża bramna. Do najwyższej wysokości przetrwała zachodnia ściana nawy kościoła, sięgająca w narożniku około 5 metrów wysokości. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Karczag Á., Pálos kolostorromok Budapest környékén, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám július, Pécs 2005.
Pető Z.E., The Medieval Landscape of the Pauline Monasteries in the Pilis Royal Forest, Budapest 2014.