Historia
Meczet Yakovalı Hasana zbudowany został w drugiej połowie XVI wieku, z fundacji paszy od którego uzyskał nazwę. Pierwotną funkcję pełnił do momentu wyzwolenia miasta spod okupacji tureckiej w 1686 roku. Przetrwał okres wojen i późniejszych przekształceń związanych z usuwaniem islamskiej obecności. W pierwszej połowie XVIII wieku biskup Peczu, Ferenc Nesselrode, przekształcił go w kaplicę pod wezwaniem św. Jana, co wiązało się z wprowadzeniem do architektury budynku elementów barokowych. Prace remontowe prowadzono w XIX wieku, natomiast w latach 60-tych XX wieku przeprowadzono gruntowną renowację, połączoną z usunięciem naleciałości barokowych.
Architektura
Meczet usytuowany był po zachodniej stronie miasta, poza obrębem murów obronnych, w pobliżu bramy miejskiej i związanego z nim klasztoru derwiszów. Wzniesiony został z kwadr dokładnie ociosanego kamienia (wyróżnionego wielkością i białym kolorem w narożnikach i cokole), na planie kwadratu o wymiarach 13 x 13 metrów, na poziomie trzeciej kondygnacji przechodzącego w ośmiobok. Przykryty został kopułą, pierwotnie pokrytą niebieską cyną. Budowlę zorientowano narożnikami mniej więcej na cztery strony świata, tak by ściana południowo – wschodnia (kibla) skierowana była w stronę Mekki. Po stronie północno – zachodniej umieszczony został minaret, wysoka i smukła wieża z nadwieszoną w górnej partii otwartą galerią, z której muezin mógł nawoływać wiernych na modlitwę.
Elewacje parteru meczetu przebite były symetrycznie rozmieszczonymi w każdej ścianie, czworobocznymi, stiukowymi oknami, z nadświetlami zwieńczonymi w późnogotyckie łuki typu ośli grzbiet, które utworzono z cegieł malowanych w naprzemiennie czerwone i białe pasy. Na piętrach okna pozbawione były już nadświetli. Zamknięto je lekko zaznaczonymi ostrymi łukami, przy czym te w części ośmiobocznej otrzymały archiwolty wyróżnione uskokami i zostały osadzone w płytkich wnękach utworzonych przez uskoki muru. Zwieńczeniem części kwadratowej i wielobocznej budynku były gzymsy okapowe dachów. Gzyms wyższy utworzono profilowany i pierwotnie pomalowano go na pionowe, biało – czerwono pasy.
Wejście wiodło od północnego – zachodu, poprzez przedsionek podparty na czterech kolumnach i trzech arkadach, przykryty trzema niewielkimi kopułami. Tradycyjnie naprzeciwko wejścia umieszczono mihrab, wnękę w ścianie zamkniętą siedmioma bokami dwunastościanu, która wskazywała kierunek do Mekki. Pokryto ją sklepieniem stalaktytowym (mukarnas) i ozdobną tugrą (monogramem) Hasana Paszy umieszczoną na pomalowanej na czerwono ścianie, oraz ujęto prostokątnym, profilowanym obramieniem. Jak zawsze po prawej stronie mihrabu znajdowała się ambona (minbar), podobnie jak w meczecie Gázi Kászima Paszy wykonana z kamienia. Ponadto w otwartym na kopułę wnętrzu budynku znajdowała się drewniana galeria, biegnącą wzdłuż północno – zachodniej ściany (naprzeciw mihrabu), przeznaczona dla kobiet lub ważniejszych osobistości.
Przejście wnętrza z kwadratu do koła utworzyły w narożnikach sklepienia zdobione ornamentem stalaktytowym, złożonych ze spiętrzonych elementów komórkowych, które utworzyły konstrukcję przypominającą naturalne stalaktyty. Powyżej w narożnikach utworzono ostrołuczne arkady, oparte na konsolach zdobionych identycznym ornamentem jak sklepienia poniżej. Narożne arkady, w celu zachowania rytmu dookoła wszystkich elewacji, połączono z arkadami pośrodku ścian, wywnętrz których umieszczone zostały otwory okienne. Ponadto nad konsolami pociągnięto wąski, profilowany gzyms, który zakręcono pośrodku ścian by obramić ślepe arkady. Ten sam profil ujął również górną krawędź wszystkich arkad ściennych. Na wysokości gzymsu głównego wewnątrz utworzono półokrągły gzyms malowany naprzemiennie czerwonymi i białymi pionowymi pasami, natomiast połączenie ośmioboku i kopuły zaznaczono fryzem z arkadkami w ośle grzbiety, który były pierwotnie barwiony.
Stan obecny
Budynek od strony zewnętrznej zachował się w stanie pierwotnym, za wyjątkiem trójprzęsłowego przedsionka. Niestety zabytek z dwóch stron jest dziś prawie całkowicie przysłonięty przez późnonowożytną zabudowę. Ościeża okien zostały wymienione w okresie nowożytnym, podobnie jak ich żelazne kraty na parterze (umieszczone na miejscu pierwotnych). O istnieniu niezachowanej galerii świadczą już jedynie otwory w murze na belki, a po oryginalnym minbarze pozostał tylko kamienny fundament. Bardzo cennym elementem meczetu jest minaret, jeden z nielicznych zachowanych na terenie Węgier. Jedynie jego zwieńczenie musiało zostać odtworzone w trakcie XIX-wiecznej renowacji. Obecnie zabytek pełni częściowo funkcje muzealne, a częściowo sakralne (dlatego zwiedzanie może nie być możliwe w piątki i w okresie ramadanu).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gerő G., Az oszmán- török építészet Magyarországon, Budapest 1980.
Gyüre L., Juhász H., Kósa B., Németh-Szigeti R., Paczolai K., Schmidt O., Széll A., Turkish Secrets Hidden in Our Streets, „Műszaki Tudományos Közlemények”, vol. 9 (2018).