Historia
Wieś Nyírmihálydi po raz pierwszy pojawiła się w przekazach pisemnych w 1372 roku, w związku z oddaniem majątku w dzierżawę przez Demetera, syna Lőrinca Rakamaziego z rodu Gutkeledów. O samym kościele nie pojawiła się żadna wzmianka przez cały okres panowania dynastii Andegawenów, zapewne dlatego, że zbudowany został on w XIII wieku, za rządów Arpadów, a w kolejnych stuleciach średniowiecza nie był poddawany żadnym większym przekształceniom (oprócz dobudowania zakrystii), nie był też związany z żadnymi ważniejszymi wydarzeniami.
Najpóźniej na początku XVII wieku kościół został przejęty przez społeczność protestancką, co wiązało się ze zmianą wystroju wnętrza (nowe malowidła o roślinnych motywach). W latach 1744 i 1762 po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych, kiedy to komisja dokonała oględzin budynku i stwierdziła, że znajduje się w bardzo złym stanie. Kolejna inwentaryzacja z 1779 roku nie wskazała już żadnych problemów, kościół musiał więc zostać w ciągu kilku lat wyremontowany, ponadto w 1782 roku zbudowano wolnostojącą, drewnianą wieżę. Już jednak w 1793 roku mieszkańcy osady przekazali datki na budowę murów „podupadającej świątyni”. Współczesne remonty i prace badawcze zabytku miały miejsce w 1978 roku.
Architektura
Średniowieczny kościół był niewielką budowlą na rzucie prostokąta, od strony wschodniej zamkniętą podkowiastą, lekko wydłużoną i nieregularną apsydą. Mury nawy podparte były przyporami, w zachodnich narożnikach umieszczonymi pod skosem, a we wschodnich prostopadłymi do osi kościoła. Nietypowo trzema przyporami podparto też apsydę. Proste elewacje zewnętrzne urozmaicał ceglany gzyms koronujący, dwurzędowy od strony południowej i tylko jednorzędowy od strony północnej. W okresie gotyku po północnej stronie apsydy dobudowano czworoboczną zakrystię, połączoną dwoma ścianami z przyporą apsydy i z przyporą nawy.
Oświetlenie kościoła zapewniały wąskie okna o półkolistych zamknięciach i obustronnych rozglifieniach. Wnęki okien pokryte były malowidłami o motywach geometrycznych. Trzy takie otwory przepruto w apsydzie, prawdopodobnie trzy kolejne znajdowały się w południowej ścianie nawy. Elewacja północna kościoła zgodnie ze średniowiecznym zwyczajem nie posiadała otworów. Wejście znajdowało się zapewne po stronie południowej, ale portal mógł też funkcjonować w ścianie zachodniej nawy. Z prezbiterium do zakrystii poprowadzono przebite w romańskim murze przejście z lekko ostrołucznym portalem.
We wnętrzu kościoła nie założono sklepień ani nad nawą, ani w apsydzie, przypory służyły więc jedynie wzmocnieniu ścian. Półkolistą kolebką zwieńczono dopiero późniejszą zakrystię. Apsydę oddzielono od nawy arkadą tęczy, przypuszczalnie o półkolistej archiwolcie. Na wysokości około 1,5-1,6 metra w gniazdach w murze zawieszona była belka, na której prawdopodobnie znajdowała się figura lub zespół figur przedstawiających ukrzyżowanie Chrystusa. W wnętrzu apsydy umieszczono od północy ścienną półkę, której górne zamknięcie utworzono z dwóch opartych o siebie pod kątem 60-70 stopni cegieł. W XV wieku ściany kościoła pokryte zostały barwnymi malowidłami figuralnymi, ukazującymi między innymi scenę Sądu Ostatecznego.
Stan obecny
Zachowany do dnia dzisiejszego kościół różni się dość wyraźnie od późnoromańskiego pierwowzoru. Nawa uległa przedłużeniu o kilka metrów po stronie zachodniej, nie zachowała się więc pierwotna ściana zachodnia budowli. Rozebrano gotycką zakrystię, od południa znajduje się nowożytna kruchta, ponadto obecny dach nawy jest niższy i pozbawiony szczytów, a mury apsydy uległy podwyższeniu o 1,1 metr. Nie zachowały się przypory przy apsydzie, arkada tęczy, ani pierwotne portale wejściowe do nawy, natomiast okna nawy uległy powiększeniu w XVIII stuleciu. Z oryginalnych detali architektonicznych widoczne są trzy okna apsydy, wnęką ścienna w jej wnętrzu, gotycki portal zakrystii. Przetrwały też skromne pozostałości XV-wiecznych malowideł na północnej ścianie nawy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cabello J.A., Lukács Z., A nyírmihálydi református templom kutatása, „A Nyíregyházi Jósa András Múzeum évkönyvei 18-20”, Nyíregyháza 1983.