Historia
Pierwsza udokumentowana wzmianka o wsi, której nazwa związana była z rodziną właścicieli miejscowych dóbr z rodu Geresdi, pojawiła się w 1260 roku. Dopiero w 1420 roku odnotowany został miejscowy pleban o imieniu László, co było zarazem pierwszą niebezpośrednią wzmianką o kościele, wybudowanym około drugiej ćwierci XIII wieku z fundacji Geresdich.
Około końca XIV wieku kościół został w niewielkim stopniu przebudowany w stylistyce gotyckiej (portal wejściowy, sedilia, polichromie), co zapewne związane było z podniesieniem jego rangi do siedziby parafii. W 1460 roku przeszedł on wraz z osadą na rodzinę Kanizsów, a następnie w drodze dziedziczenia na ród Nádasdy. Reformacja w dobrach palatyna Tamása Nádasdy rozpoczęła się już w 1535 roku, kościół musiał więc dość wcześnie zostać przejęty przez nową kongregację.
W XVII wieku wnętrze budowli zostało pobielone i wzbogacone nowożytną dekoracją malarską z łacińskimi cytatami. W czasie wizytacji z 1697 roku odnotowano, iż prezbiterium kościoła było podsklepione a wieża znajdowała się w złym stanie. Gruntowny remont budowli, a zarazem jej nowożytne przekształcenie, zostały przeprowadzone dopiero w 1755 roku, dzięki darowiźnie kanonika z Győr, Dániela Kissa. Współczesne badania i remont zabytku przeprowadzono w 1989 roku.
Architektura
Kościół zbudowano głównie z cegły, ale także i z glinianych łupków, oraz z białego piaskowca i tufu wulkanicznego wykorzystanego przy tworzeniu detali architektonicznych. Utworzono pojedyncza nawę na planie prostokąta z półkolistą apsydą po stronie wschodniej. W zachodnią część nawy w średniowieczu wtopiona była niewielka wieża.
Pośrodku południowej elewacji nawy, pomiędzy dwoma oknami, znajdowało się XIII-wieczne wejście, które konstrukcyjnie utworzono w tradycji romańskiej, ale po przebudowie ościeże otrzymało gotyckie wykończenie. Okna pierwotnie były bardzo wąskie, szczelinowe, szeroko rozglifione na zewnątrz i do wnętrza. Oprócz wspomnianych dwóch w nawie dodatkowe dwa oświetlały apsydę.
Wewnątrz w zachodniej części nawy znajdowała się empora patronacka, przeznaczona dla właścicieli wsi, oparta na dwóch filarach, podtrzymujących jednocześnie wieżę. W kierunku prezbiterium empora otwierała się trzema arkadami, natomiast nawa od apsydy oddzielona była arkadą o bardzo lekko zaznaczonym ostrołuku, z archiwoltą osadzoną na gzymsach impostowych. Pierwotnie nawa przykryta była drewnianym stropem, a pokryta barwnymi malowidłami apsyda przesklepiona.
Przebudowy gotyckie nie zmieniły zasadniczo bryły budowli, ale wzbogaciły prosty wiejski kościół o kilka cennych detali. Wewnątrz apsydy, obok dwóch prostych półek ściennych na kościelne precjoza, utworzono sedilia o ostrołucznym zamknięciu wypełnionym trójlistnym maswerkiem, a w północno – wschodnim narożniku nawy usytuowano na kamiennej podstawie ambonę, do której schody mogły prowadzić wzdłuż północnej ściany. Ponadto w okresie gotyku przebito nowe wejście w ścianie zachodniej.
Stan obecny
Kościół zachował z grubsza pierwotny układ przestrzenny, choć nie zachowała się oryginalna, średniowieczna wieża wtopiona w nawę, a od zachodu znajduje się dziś wieża barokowa. Także zakrystia po stronie północnej jest dodatkiem nowożytnym. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych zachowały się dwa pierwotne okna w ścianie południowej nawy, portal wejściowy, arkada tęczy oraz XIV-wieczne sedilia. Przetrwały także fragmenty gotyckich polichromii, choć większość widocznych dziś malowideł jest dziełem nowożytnych artystów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kozák É.M., A nagygeresdi római katolikus templom, „Lapidarium Hungaricum 6”, Budpest 2002.
Kozák É.M., A nagygeresdi római katolikus templom, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám október, Pécs 2006.