Historia
Kościół zbudowany został we wsi Márok, której nazwa pochodziła od imienia bliżej nieznanego Márka. Pierwszym odnotowanym właścicielem osady był jednak w XIII wieku Péter, syn niejakiego Fülöpa. W kolejnych stuleciach Márok należała do członków rodziny Várdai i była włączona w klucz dóbr zamku Kisvárda. Od 1288 roku do 1295 roku o wieś toczyły się spory majątkowe.
Wiadomo, iż na początku XIV wieku w Márok urzędował ksiądz o imieniu Tamas z kościoła Najświętszej Marii Panny, który zapłacił nieznaną kwotę dziesięciny w 1332 roku. W 1353 roku mianowano księdza imieniem Miklós, trzy lata później niejakiego Pétera, a w 1363 roku Jakaba. Kościół musiał więc zostać wzniesiony przed 1332 rokiem, a początek budowy najpewniej miał miejsce na początku XIV wieku, po zakończeniu sporów majątkowych. W 1500 roku odnotowano, iż w osadzie Márok znajduje się „ecclesiam lapideam”.
Márok wraz z pobliską wsią Papi została spalona w 1566 roku przez zagon tatarski. Niedługo przed zniszczeniem lub w trakcie odbudowy po najeździe kościół przejęty został przez protestantów. W 1775 roku kolejne ich pokolenia otynkowały i pobieliły ściany budowli, przysłaniając średniowieczne polichromie. W latach 1857 – 1902 kościół był kilkakrotnie remontowany. Kolejne naprawy przeprowadzano w 1924 i 1937 roku, ale w 1939 roku spłonął w wyniku uderzenia pioruna. Szczęśliwie plany rozbiórki zabytku nie zostały zrealizowane i kościół odnowiono po 2000 roku.
Architektura
Kościół wzniesiony został z kamienia łamanego, oraz kwadr wykorzystanych do wzmocnienia narożników i przypór. Utworzono go z czworobocznej, trapezowatej w planie nawy, lekko poszerzającej się ku stronie zachodniej, oraz z małego prezbiterium po stronie wschodniej, węższego i niższego od nawy, zamkniętego na wschodzie ścianą prostą. Wtórnie, ale jeszcze w średniowieczu, od północy dobudowana została niewielka zakrystia. Zachodnie narożniki nawy wsparto ukośnie ułożonymi przyporami, a całość budowli osadzono na sfazowanym cokole.
Wejście do kościoła umieszczono na osi elewacji zachodniej. Wnętrze oświetlały wysoko przebite, wąskie, prawie szczelinowe okna lancetowate, osadzone w zamkniętych ostrołucznie, obustronnie rozglifionych wnękach. Dodatkowo poddasze doświetlały małe otwory szczelinowe przebite w trójkątnych szczytach. Elewacja północna zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną nie posiadała okien, co mogło być uwarunkowane symboliką (kojarzenie północy z siłami zła) lub względami praktycznymi (mała ilość światła od strony północnej).
Wewnątrz kościoła nawę od prezbiterium oddzielono sfazowaną arkadą o archiwolcie tworzącej lekko zarysowany ostrołuk. Prezbiterium pomimo braku przypór, ale dzięki małej powierzchni, przykryte zostało sklepieniem krzyżowym, z żebrami wspartymi w narożnikach na wspornikach ostrosłupowych i spiętymi okrągłym zwornikiem. W północnej ścianie utworzono sakramentarium zwieńczone dwuramiennie (siodłowo), a obok ostrołuczny, sfazowany portal do zakrystii. Nawę przykrywał płaski, drewniany strop.
Stan obecny
Kościół jest dziś zadbaną, malowniczą, wczesnogotycką budowlą pozbawioną większych zniekształceń nowożytnych, które ograniczyły się do wymiany portalu zachodniego oraz przebicia okna zachodniego w XVIII wieku. Kolejne nowożytne otwory zamurowane zostały w trakcie ostatniej renowacji, odtworzono natomiast okna średniowieczne (najwięcej substancji zabytkowej zachowało okno środkowe nawy). Okna prezbiterium odrestaurowane zostały na wzór okien nawy. Utworzona wokół nich dekoracja malarska pochodzi z XVII wieku, natomiast średniowieczne polichromie z pierwszej połowy XV wieku odkryto na północnej ścianie we wnętrzu nawy oraz na południowej części ściany zachodniej i na arkadzie tęczy. We wnętrzu prezbiterium zachowało się wczesnogotyckie sklepienie oraz sakramentarium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Simon Z., Márokpapi, református templom [w:] Középkori templomok a Tiszától a Kárpátokig, red. T.Kollár, Nyíregyháza 2013.