Historia
Zamek Máré (Márévár) wzniesiony został po najeździe mongolskim z pierwszej połowy XIII wieku. Nie wiadomo kto był jego fundatorem, ale nazwę otrzymał od węgierskiego imienia Máré. Po raz pierwszy wymieniony został w źródłach pisanych w 1316 roku („Castrum Mare”), kiedy to Karol I podarował go swemu wiernemu stronnikowi Istvánowi Bogárowi.
Zamek i pobliska osada pod koniec pierwszej połowie XIV wieku przeszły w ręce synów brata Bogára, niejakiego Gunyi. Wśród nich Domokos oddał swój udział w zastaw Töttösowi i Veszzősowi, synom Istvána z Becsei, co stało się powodem do długich procesów sądowych. Trwający prawie dziewięćdziesiąt lat spór zakończył się porozumieniem w 1433 roku, zawartym pomiędzy nadwornym rycerzem László Töttösem z Bátmonostori (potomkiem rodu Becsei), a rodziną Gunyi. W 1466 roku, z powodu trudności finansowych, László Töttös został zmuszony do oddania zamku na rzecz arcybiskupa Kalocsy, Istvána Várdaia. Jeden z członków jego rodu, Ferenc Várdai, wykształcony na początku XVI wieku na uniwersytetach Padwy i Bolonii, zaznajomiony był z nowymi prądami sztuki i architektury, co znalazło odbicie w renesansowych pracach budowlanych prowadzonych na zamku (detale architektoniczne pomieszczeń mieszkalnych).
W latach 1520 1521 Ferenc Várdai przekazał Máré swoim młodszym braciom, Jánosowi i Mihálowi. Podczas bitwy pod Mohaczem na zamku przebywała żona Jánosa, Krisztina Ráskay i córka Fruzina, obrabowane przez wracającego do domu z wojny Mihála. W trakcie walk o koronę zwolenników Habsburgów i Jana Zápolya zamek zajął podstępem Pál Bakics. Nie przebywał w nim jednak zbyt często, powierzając go swojej rodzinie, Zsigmondowi Nagy i Istvánowi Tardosi. W tym okresie, około lat 1526 – 1537, zamek mógł zostać rozbudowany, a jego obwarowania wzmocnione. Już jednak w 1543 roku Márévár zajęli Turcy, którzy obsadzili go 72-osobowym garnizonem. W 1561 roku zamek zajął Miklós Zrínyi, po czym zwrócił go rodzinie Várdai. Budowlę prawdopodobnie zniszczył pod koniec XVI wieku pożar, po którym z racji małego znaczenia militarnego został on porzucony. Po raz ostatni zamek brał udział w walkach w 1956 roku, gdy sowiecki czołg ostrzelał ukrywających się we wnętrzu powstańców.
Architektura
Zamek wzniesiony został na grzbiecie wysokiej góry, dominującej nad doliną niewielkiego strumienia przepływającego po północnej stronie. Z tamtej strony oraz od zachodu stoki były najwyższe i najbardziej strome, ale już od południa i południowego – wschodu teren za stokiem zamkowego pagórka zaczynał się podnosić w kierunku najwyższej partii góry.
Rdzeń zamku był niewielki, założony na planie wydłużonego na osi północ – południe pięcioboku, z dwoma krótkimi kurtynami na południu, tworzącymi ostry narożnik skierowany w stronę miejsca skąd można się było spodziewać największego zagrożenia. Koronę murów prawdopodobnie wieńczył drewniany ganek osadzany na belkach umieszczanych w otworach w ścianach. Brama utworzona została po przeciwnej stronie, w prostej, krótkiej kurtynie północnej. W momencie budowy zamku nie miała żadnych zewnętrznych zabezpieczeń, poza ochroną z korony murów, które trzeba było obejść od wschodu przed wjechaniem na dziedziniec. Była jednak umieszczona na tyle wysoko, iż musiała do niej prowadzić drewniana rampa lub most, ten ostatni tuż przed murem posiadający część zwodzoną. Przejazd bramny zamykano solidnymi, dębowymi, dwuskrzydłowymi wrotami.
Wewnątrz dziedzińca najstarszy budynek mieszkalny przystawiono do kurtyny wschodniej. Posiadał on dwie kondygnacje rozdzielone płaskim, drewnianym stropem. Prawdopodobnie nie przewyższał korony muru obronnego. Dodatkowo po stronie zachodniej i południowej znajdowały się drewniane budynki i pomieszczenia o charakterze gospodarczym. Wszystkie je przykryto dachami jednospadowymi. Na początku XVI wieku w budynku mieszkalnym założono sklepienia, a jego przyziemie podzielono na dwa pomieszczenia. W południowo – zachodnim narożniku dziedzińca dobudowano kuchnię, która także została podzielona na dwa pomieszczenia.
Przed połową XVI wieku zbudowana została czworoboczna wieża bramna przy północno – wschodnim narożniku zamku, stanowiącą zewnętrzną część niewielkiego przedbramia. Przed nim po północnej i północno – wschodniej stronie zamku utworzono półkoliste w planie podzamcze, ufortyfikowane obwarowaniami drewniano – ziemnymi, a następnie murowanymi. Wjazd na jego teren zapewniała kolejna czworoboczna wieża bramna umieszczona po stronie północno – wschodniej. Większość zabudowań musiała być konstrukcji drewnianej lub szachulcowej, ale jeden podłużny budynek pomiędzy bramą podzamcza a przedbramiem był murowany. Na zamku górnym prace ograniczyły się do zabudowań przy zachodniej kurtynie oraz do wykucia w skalnym podłożu dużego zbiornika na wodę. Co ciekawe został on połączony z korytarzem wiodącym pod ziemią w stronę bramy. Ponadto kluczową dla obronności zamku kurtynę wschodnią, kontrolującą drogę dojazdową, wzmocniono półkolistą wieżą ryzalitową, a po stronie południowej wybudowano kolistą basteję.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachował się obwód masywnych murów rdzenia zamku, relikty murów przyziemia zabudowań na podzamczu oraz podstawa ryzalitowej wieży wschodniej. Wewnątrz turyści mogą zobaczyć w odbudowanym z cegły maszynowej współczesnym budynku niewielką ekspozycję na temat historii zamku i wsi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Patton G., Máré vára a Mecsekben, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám április, Pécs 2007.
Szakonyi B., Máré vár a Mecsek rejtett ékköve, “Várak, kastélyok, templomok”, Pécs 2016.