Historia
Gotycki kościół we wsi Mizse, zasiedlonej około drugiej połowy XIII wieku przez zasymilowanych i ochrzczonych Kumanów, zbudowany został na miejscu starszej świątyni z epoki Arpadów (nazwa osady Mizse, nadana została od imienia męskiego, prawdopodobnie bliżej nieznanego kumańskiego wodza).
Wieś po raz pierwszy odnotowana została w 1466 roku, kiedy to wspomniano niejakiego Jerzego i Marcina („Georgium et Martinum dictos Myse Comanos de Kara in eadem Kara”), dwóch kumańskich wodzów. Następnie w dokumencie z 1469 roku król Maciej Korwin obniżył królewski podatek dla Kumanów z Mizseszék („de censu nostro regali”) z 53 złotych forintów do 40 złotych forintów. Sam kościół nie został w średniowieczu odnotowany, nie podano też nigdy jego wezwania. Przypuszczalnie był pierwotnie używany przez czołowe rodziny osady do pochówku, a zwykłą ludność wsi chowano na pobliskim cmentarzu. Zbudowany lub gruntownie przebudowany został około drugiej połowy XV wieku.
Wraz z upadkiem Budy w 1541 roku cały obszar nad Dunajem i Cisą znalazł się pod panowaniem osmańskim, stając się majątkiem władcy tureckiego. W tym samym czasie węgierskie władze królewskie i kościelne również korzystały ze swojego prawa nadzoru i opodatkowania na obszarze okupowanych terenów. To podwójne opodatkowanie doprowadziło do zubożenia społeczności Kumanów, a ich protesty nie odnosiły powodzenia. Dodatkowe spustoszenia czyniły ciągłe wojny, najazdy i grabieże, które ostatecznie na przełomie XVI i XVII wieku doprowadziły do wyludnienia wsi i porzucenia kościoła.
Architektura
Kościół usytuowany został na niewysokim, podłużnym wzgórzu, zlokalizowanym pośrodku osady otoczonej od od północy, zachodu i wschodu podmokłym i bagnistym terenem (obronna lokalizacja wsi była zapewne wynikiem jej zasiedlenia po okresie najazdów mongolskich). Na płaskich obszarach po północnej i zachodniej strony wzgórza kościelnego znajdowały się jeziora, natomiast południowa i południowo – wschodnia strona wzgórza kościelnego była piaszczystą ziemią, przez którą prowadziła droga do wsi Lajos, Földeák, Nagykőrös i Budai, po obu stronach której ustawiono działki z dwuizbowymi domami z piecami i dachami krytymi strzechą. Najbliższy teren wokół kościoła wykorzystywany był jako cmentarz.
Kościół był niewielką, gotycką budowlą salową o długości 15 metrów i szerokości 6 metrów, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, zakończoną na wschodzie trójbocznie. Grubość murów wynosiła 1,1 metra. Dwa przęsła oraz wschodnią apsydę opinało osiem uskokowych przypór, z których dwie zachodnie w narożach usytuowano pod skosem. Cechą charakterystyczną elewacji były gęsto i równomiernie rozmieszczone kwadratowe otwory maczulcowe, pozostałe po rusztowaniach używanych w czasie budowy. Całą budowlę posadowiono na profilowanym cokole.
Kościół przypuszczalnie oświetlały dwa gotyckie, ostrołuczne okna od południa, po jednym na przęsło, oraz kolejne okna w trójbocznym zamknięciu, przebite na wysokości około 3 metrów. Ściana północna w średniowiecznych kościołach często była pozbawiona otworów, ale kościół w Mizse prawdopodobnie posiadał co najmniej jedno okno z tej strony. W ścianie zachodniej najczęściej umieszczano małe okna, często okulusy, a pod nimi portale wejściowe. Jedynym elementem wyposażenia była wnęka w ścianie części prezbiterialnej, zapewne przeznaczona na sakramentarium. Oskarpowanie całego kościoła wskazywałoby, iż był podsklepiony.
Stan obecny
Kościół jest dziś słabo zachowaną ruiną, leżącą pośród pól na terenie wyludnionej wsi. Przetrwała jedynie część północnej ściany oraz wschodniego zamknięcia, dochodzącego maksymalnie do około 3 metrów wyskości. Widoczne są odnowione przypory, cokół oraz relikty wnęki w prezbiterium. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fazekas A.K., Pánya I., Mizse középkori temploma, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám augusztus, Pécs 2018.
Kürti L., Lajosmizse, falu, puszta, község, város, Lajosmizse 2019.