Historia
Klasztor ufundowany został przez członka możnej rodziny Perényi, Imre, kanclerza króla Zygmunta Luksemburczyka, na cześć św. Jana Chrzciciela. Do założenia konwentu miało dojść w 1408 roku, kiedy to Imre Perényi podarował klasztorowi ziemie i winnice w Nyárád, a także trzecią część winnic w Kurityán. W 1418 roku Perényi otrzymał od papieża Marcina V w Konstancji oficjalne pozwolenie na pochowanie w klasztorze, już budowanym, ale jeszcze nieukończonym. Jeszcze w tym samym roku przed kapitułą w Egerze synowie zmarłego Imre Perényi, János i István, uzgodnili z Imre Kurityánim, że odstąpi im wieś Kurityán w zamian za inne dobra, a w 1420 roku, król Zygmunt potwierdził braciom majątek, w tym dobra Kurityán przekazane klasztorowi.
Niewiele powstało źródeł pisanych o funkcjonowaniu klasztoru, poza faktem, iż w 1477 roku przeorem został niejaki Benedek. Po klęsce pod Mohaczem w 1526 roku klasztor wraz z zamkiem Csorbakő przeszedł w posiadanie Ferenca i Imre Bebeków. Po połowie XVI wieku konwent wyludnił się z powodu postępującej reformacji i najazdów tureckich. Porzucony klasztor i jego majątek nadzorował jeszcze konwent z Gombaszög koło Plešivca, aż do jego całkowitego zniszczenia, być może do 1567 roku. Przez jakiś czas miejscowi chłopi mogli żyć wśród ruin klasztoru nawet po odejściu mnichów.
Architektura
Klasztor założono w górzystym terenie, dominującym nad położoną po stronie zachodniej doliną rzeki Szucha. Niewielkie założenie składało się z kościoła oraz położonych po jego północnej stronie zabudowań klauzury, otaczających krużgankami i trzema skrzydłami mały wirydarz, na którym mogła znajdować się studnia. Z klauzurą łączyć się mogły zabudowania gospodarcze, ogródki warzywne i stawy rybne. Klasztor wymurowano z nieregularnego kamienia naturalnego (wapienia) wymieszanego miejscami z cegłą, przy czym detale architektoniczne wykonano z kamienia pochodzenia wulkanicznego.
Kościół miał plan typowy dla budowli zakonu paulinów. Składał się ze stosunkowo krótkiego, jednonawowego korpusu długości wewnętrznej 13,6 metrów i szerokości 9,4 metra, oraz z wąskiego i jednocześnie wydłużonego prezbiterium o długości około 12 metrów, zamkniętego na wschodzie trójbocznie. Zakrystia znajdowała się po północnej stronie prezbiterium, a nad jej zachodnią częścią prawdopodobnie stała dzwonnica.
Kościół od południa i wschodu podparty był przyporami, które pozwoliły założyć wewnątrz nawy sklepienia krzyżowo – żebrowe, podzielone na trzy prostokątne przęsła. W prezbiterium założono jedno kwadratowe przęsło sklepienia krzyżowo – żebrowego oraz sklepienie sześciodzielne we wschodnim wieloboku. Żebra opuszczono na sięgające posadzki służki i spięto bogato zdobionymi zwornikami. Oświetlenie zapewniały wysokie, obustronnie rozglifione, ostrołuczne okna, po jednym pomiędzy każdą parą przypór (trzy w południowej ścianie nawy), a także okulus w ścianie zachodniej nawy. Pod tym ostatnim znajdowało się wejście do świątyni osadzone w profilowanym portalu. Kolejny portal łączył nawę z krużgankiem, a na prezbiterium nawa otwierała się bardzo wąską arkadą tęczy. W południowej ścianie prezbiterium znajdowały się podwójne sedilia, ustawione obok głównego ołtarza i naprzeciwko przejścia do zakrystii.
Zabudowania klauzury połączono krużgankiem, który dość nietypowo w północno – wschodnim narożniku wybiegał w boczną alejkę, oddzielającą skrzydło północne od wschodniego. W tym ostatnim oprócz zakrystii, korytarza i schodów na piętro znajdował się kapitularz, przeznaczony na codzienne zebrania, narady i sądy zakonników. Jednotraktowe skrzydło północne mogło mieścić pomieszczenia gospodarcze, było bowiem podpiwniczone, natomiast wzorem innych siedzib paulinów, w dwutraktowym skrzydle zachodnim mieścić się mogła kuchnia i refektarz. Pomieszczenie sypialne dla 8-10 mnichów, dormitorium, przypuszczalnie znajdowało się na piętrze skrzydła wschodniego.
Stan obecny
Ruiny klasztoru znajdują się w trudno dostępnym terenie, ale prowadzi do nich droga, która otacza pozostałości zabytku od południa i wschodu. Teren ruin jest malowniczy, choć zaniedbany, porośnięty gęstą roślinnością. Widoczne są jedynie relikty murów kościoła klasztornego z czytelnym podziałem na nawę i prezbiterium oraz z przejściem do zakrystii, gdzie przetrwała piscina. Przed badaniami w 1969 roku ruiny wznosiły się na wysokość od półtora, dwóch metrów, do średniej wysokości 5-6 metrów. Pozostałości zabudowań klauzury zapewne ukryte są pod warstwą ziemi i trawy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Czeglédy I., A kurityáni pálos kolostor, „A Herman Ottó Múzeum Évkönyve 25-26”, Miskolc 1988.
Guzsik T., A pálos rend építészete a középkori Magyarországon, Budapest 2003.