Historia
Późnośredniowieczny kościół św. Jakuba zbudowany został na miejscu starszej świątyni franciszkanów, spalonej podczas oblężenia Albrechta Habsburga w 1289 roku. W XIV wieku biskup Kálmán z Győr albo naprawił ten kościół, albo zlecił wybudowanie na jego miejscu nowego. Późnogotycką budowlę miał natomiast ufundować palatyn Miklós Garai na początku XV wieku, przy czym nie powstała ona według jednolitego planu, ale koncepcję budowy zmieniano w trakcie przedłużających się prac (na co wskazywałoby połączenie służek i żeber korpusu nawowego, różnice profilowania między oknami korpusu i prezbiterium, czy też liczne anomalie układu). Dokument króla Zygmunta Luksemburczyka odnotował, że pożar zniszczył Kőszeg w 1409 roku, oraz ponownie w 1440 roku, co zapewne wpłynęło na postęp robót budowlanych.
Wznoszenie kościoła rozpoczęto od korpusu nawowego. Jego zasklepienie miało miejsce przed 1441 rokiem, gdyż umieszczono na nim herb rodu Garai, a po tym czasie miasto przeszło w ręce nowych właścicieli. Być może w tym samym czasie, albo jeszcze później, zbudowano prezbiterium, którego stojący poprzednik mógł być jeszcze do tego czasu używany. W końcowym etapie prac, w ostatnich latach XV wieku, wzniesiona została empora zachodnia korpusu, być może ufundowana przez Siegmunda i Heinricha Preueschenk, właścicieli Kőszeg z nadania Fryderyka V Habsburga od 1492 roku.
Kościół św. Jakuba przejął funkcje starszego kościoła farnego św. Katarzyny, który stał się kaplicą cmentarną. Prawdopodobnie został uszkodzony podczas oblężenia miasta z 1532 roku, w czasie którego, podczas tureckiego ataku, schronienia szukała w nim nieuzbrojona ludność cywilna. Wyremontowany, od 1554 roku służył społeczności protestanckiej, zarówno węgierskiej jak i niemieckiej, choć ci pierwsi przenieśli się na początku XVII wieku do nowo wybudowanego kościoła św. Emeryka.
Kościół św. Jakuba przeszedł gruntowną przebudowę w 1653 roku. Oprócz naprawy dachu podniesiono wówczas posadzkę, usunięto średniowieczne ołtarze, a emporę „wykonano na nowo”. Od lat 70-tych XVII wieku kościół św. Jakuba ponownie był katolicki, przejęty przez jezuitów, którzy wznieśli barokowe zabudowania na miejscu starej plebani. W 1700 roku miasto i kościół zniszczył pożar, zaś kolejne spustoszenia przyniosły dziesięć lat później walki z kurucami. Remonty prowadzono po pożarze z 1720 roku, w 1807 i w latach 30-tych XX wieku.
Architektura
Kościół utworzony został z trójnawowego, czteroprzęsłowego korpusu o formie halowej oraz krótkiego prezbiterium po stronie wschodniej, składającego się z jednego przęsła prostokątnego i wielobocznego zamknięcia (pięć boków ośmioboku). Prawdopodobnie usytuowanie gotyckiej bryły na miejscu starszego kościoła, oraz wielofazowość prac budowlanych, wpłynęły na liczne anomalie układu, takie jak większa szerokość nawy południowej niż północnej, czy nie pokrywanie się osi prezbiterium i nawy głównej. Najbardziej jednak niezwykła była grubość wschodniej ściany nawy północnej i dziwna masywna, ale zwężająca się partia zachodniej część ściany północnej prezbiterium.
Kościół opięto od zewnątrz wielouskokowymi przyporami, w narożnikach usytuowanymi pod skosem. Pomiędzy nimi przebite zostały wysokie, obustronnie rozglifione, osadzone na sfazowanym gzymsie, ostrołucznie zamknięte okna, wypełnione dwu i trójdzielnymi maswerkami. Maswerki tworzyły klasyczne motywy trójliści oraz czwórliści, wpisane w ostrołuki, koła i figury sferyczne. Główne wejście do kościoła zlokalizowane było na osi fasady zachodniej, gdzie wychodziło na rynek. Pomocniczy portal skierowany był także na południe, w stronę uliczki oddzielającej św. Jakuba od kościoła św. Katarzyny, natomiast od północy w okresie późnego średniowiecza teren rynku był już zabudowany kamienicami. Od wschodu i częściowo północy znajdował się ogrodzony teren cmentarza. Zapewne z powodu przebicia portalu południowego, umieszczone nad nim okno przebito wyżej i podbawiono podokiennego gzymsu. Portal południowy otrzymał ostrołuczne zamknięcie o profilowanych ościeżach, z partiami wystającymi pomalowanymi na biało, a wklęsłościami pomalowanymi na czerwono. Portal zachodni był podobny, ale z wyraźniejszymi uskokami, a dodatkowo zwieńczony dwoma płaskorzeźbionymi sterczynami i kwiatonem wyrastającym z archiwolty.
Wnętrze korpusu na nawy podzieliły trzy pary okrągłych filarów, podtrzymujące wysokie, ostrołuczne arkady. Nad każdą nawą założono sklepienie krzyżowo – żebrowe, z żebrami spływającymi bezwspornikowo na filary, a na ścianach obwodowych opartymi na wiązki złożone z trzech obłych służek, sięgających aż do posadzki. Zachodnie przęsła wszystkich trzech naw wypełniła późnogotycka empora, przykryta sklepieniem opartym na terakotowych wspornikach umieszczonych w ścianach bocznych oraz w ścianie zachodniej pośrodku wewnętrznych przypór. Dostęp na nią możliwy był za pomocą spiralnej klatki schodowej po stronie północnej. Prezbiterium zwieńczone zostało sklepieniem krzyżowo – żebrowym nad przęsłem prostokątnym oraz sklepieniem sześciodzielnym nad wschodnim zamknięciem. Podobnie jak w korpusie żebra spięto tam dekorowanymi płaskorzeźbami zwornikami.
Stan obecny
Kościół został mocno przebudowany w czasach nowożytnych. Zmiany dotknęły zwłaszcza korpus nawowy, obudowany od północy i południa barokowymi kaplicami. Pierwotne cechy stylistyczne utraciła również fasada zachodnia w której przekształcono okna i założono nowy szczyt, a nad nim wieżyczkę. Mniejszym zmianom uległo późnogotyckie prezbiterium, w którym wciąż widoczne są oryginalne okna z maswerkami, choć wieżyczka na sygnaturkę pochodzi z końca XVII wieku. Gotycki portal południowy znany jest jedynie z odnalezionych kilku fragmentów. Portal zachodni zachował się, ale musiał być częściowo rekonstruowany (tympanon, sterczyny). Wewnątrz przetrwały sklepienia korpusu i prezbiterium, niestety w XVII wieku usunięto niektóre gotyckie detale architektoniczne, elementy wyposażenia oraz rozebrano chrzcielnicę. Podczas prac remontowych z okresu międzywojnia odkryte zostały gotyckie malowidła ścienne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Benkhard L., Mentényi K., Pap-Ildikó K., Milyen volt valójában a középkori Kőszeg?, „Helytörténeti folyóirat”, 3/2015.
Mentényi K., Kőszeg, Szent Jakab-templom [w:] Lapidarium Hungaricum. Magyarország építészeti töredékeinek gyűjteménye, red. M.Horler, Budapest 2002.