Historia
Osada Kőröshegy po raz pierwszy odnotowana została w dokumencie z 1082 roku, będącym jednak falsyfikatem utworzonym pod koniec XIII wieku, spisanym w trakcie konfliktu biskupstwa Veszprém z opactwem Pannonhalma. W XII wieku w Kőröshegy funkcjonować miał kościół, czy też kaplica pod wezwaniem św. Marcina („capella S. Martin in Caurisi”), która w XIV wieku wraz z całą osadą była majątkiem królewskim, a od końca tamtego stulecia należała do rodu Marczali z pobliskiego zamku Fehérkő. W 1474 roku zamek wraz z okolicznymi dobrami przeszedł na możny ród Báthori, którego przedstawiciel, György Báthori, około 1494 roku ufundował w Kőröshegy franciszkański klasztor. Kościół i zabudowania klasztorne wzniesione zostały na przełomie XV i XVI wieku, a pierwsza wzmianka o nich pojawiła się w 1506 roku.
W 1532 roku Lajos Pekry, królewski kapitan kawalerii, w próbie zdobycia Kőröshegy od zmarłego Andrása Báthori, zabarykadował się z oddziałem zbrojnych w klasztorze. Podczas oblężenia spłonął dach klauzury, ale zniszczenia albo nie były zbyt duże, albo szybko je naprawiono, ponieważ w 1533 roku w klasztorze mieszkało dwunastu zakonników pod przywództwem gwardiana Andrása Hederhely.
W latach 1544 – 1545 tereny na południe od Balatonu zajęli Turcy, a franciszkanie uciekli z Kőröshegy. Część z nich musiała przystosować się do nowej sytuacji, gdyż w 1555 roku miał zostać pojmany przez Węgrów ksiądz, który przeszedł na stronę turecką i zmienił wiarę. W trakcie okupacji Turcy ufortyfikowali osadę oraz klasztor drewniano – ziemnymi obwałowaniami, ale prawdopodobnie nie brały one udziału w żadnych poważniejszych walkach.
W 1683 roku wycofujący się Turcy spalili klasztor oraz wybudowany nieopodal drewniany kościół protestancki. Przetrwał jedynie solidnie wymurowany dawny kościół klasztorny franciszkanów, który wraz z osadą został zajęty przez kapitana Egervár i Pölöske, György Széchenyi. W pierwszej i drugiej połowie XVIII wieku kościół klasztorny został odnowiony, między innymi założono sklepienia i rozebrano zrujnowaną górną część wieży. Kolejne prace budowlane miały miejsce w latach 1904-1907 oraz w 1969 roku, kiedy to usunięto zmiany z początku XX wieku.
Architektura
Klasztor wybudowany został w dolinie, pośrodku osady, po zachodniej stronie głównej drogi biegnącej z południa ku brzegom Balatonu i przeprawie usytuowanej przy półwyspie Tihany. Składał się z orientowanego względem stron świata kościoła klasztornego oraz usytuowanych po jego północnej stronie zabudowań klauzury. Z kościołem bezpośrednio stykał się korytarz krużganka, otaczający ogród wirydarza klasztornego.
Kościół klasztorny był jednonawową budowlą długości 33 metrów i szerokości 11 metrów, składającą się z trójprzęsłowego korpusu i węższego oraz nieco niższego, trójprzęsłowego prezbiterium, na wschodzie zamkniętego trzema ścianami. Zgodnie z mendykancką tradycją budowlaną wieżę kościoła umieszczono przy prezbiterium, po północnej stronie, na wysokości skrajnego wschodniego przęsła. Oprócz wieży cała budowla opięta została uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przebito wysokie, ostrołucznie zamknięte, obustronnie rozglifione okna. Elewacje pomiędzy nimi były gładkie, horyzontalne podziały utworzył jedynie sfazowany cokół i gzyms podokapowy.
Wejście do kościoła utworzono od zachodu w eleganckim, ostrołucznym portalu o przeplatającym się laskowaniu, nad którym przebito wypełniony maswerkiem okulus. Drugie wejście wiodło od południa do skrajnego wschodniego przęsła nawy. Tamtejszy portal otrzymał formę dwuramienną (siodłową), z ościeżem profilowanym wałkiem, przecinającym się w narożnikach. Ponadto wejście prowadziło od strony zabudowań klasztornych, do wieży której przyziemie zapewne pełniło rolę zakrystii. Wnętrze kościoła pierwotnie przykryte było sklepieniem z żebrami o przekroju gruszkowym.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwał kościół klasztorny, natomiast na terenie zabudowań klauzury znajduje się dziś podwórko otoczone współczesnymi domostwami. Kościół zachował pierwotny układ przestrzenny i bryłę. Przekształcony został szczyt zachodni, najwyższa kondygnacja wieży, oraz część okien w prezbiterium. Niestety do wieży dostawiono brzydką metalową klatkę schodową. Wewnątrz za wyjątkiem pozostałości gotyckich żeber obecne sklepienie jest konstrukcją nowożytną. W zachodnim krańcu nawy znajduje się nowa żelbetowa galeria osadzona na dwóch filarach. Arkada tęczy została poszerzona w XX wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Aradi C., Somogy megye Árpád-kori és középkori egyházszervezetének rekonstrukciója, Kaposvár 2016.
Aradi C., Erődített középkori kolostorok és templomok kutatása Somogy megyében, „A Kaposvári Rippl-Rónai Múzeum Közleményei 1”, Kaposvár 2013.
Koppány T., A Balaton környékének műemlékei, Veszprém 1993.
Magyar K., Ferences rendi 13-16. századi somogyi kolostorok a történeti és a régészeti kutatások alapján (részletek) [w:] Nyolcszáz esztendös a ferences rend, Budapest 2013.