Historia
Budowę zamku Kisvárda rozpoczął około 1465 roku arcybiskup Kalocsa, István Várdai, po uzyskaniu jeszcze w pierwszej połowie XV wieku pozwolenia od króla Zygmunta Luksemburczyka. Pierwszy etap prac nad rodową siedzibą zakończył się około przełomu trzeciej i czwartej ćwierci XV wieku. Funkcjonujący zamek po raz pierwszy został wymieniony w źródłach pisanych (jako castrum) w 1471 roku.
W XVI stuleciu, w czasach Ferenca Várdai, rozbudowano i zmodernizowano obwarowania, przystosowując je do użycia coraz popularniejszej i silniejszej broni palnej, oraz powiększono zamek o dwa nowe skrzydła. Większość prac nad fortyfikacjami drugiego etapu przeprowadzono po klęsce pod Mohaczem w 1526 roku, gdy pośpiesznie wzmacniano przygraniczne zamki królestwa. Kisvárda kilkakrotnie przechodziła wówczas z rąk do rąk, podczas trwających dziesięciolecia walk zwolenników Ferdynanda Habsburga i Jana Zápolya. Duże znaczenie zamku wynikało z położenia pomiędzy królestwem węgierskim a księstwem siedmiogrodzkim, które usamodzielniło się wykorzystując kłopoty z Turcją i walki wewnętrzne. Wojska siedmiogrodzkie były trzykrotnie oblegane przez dłuższy lub krótszy okres w latach 1558 – 1559 i po 1564 roku. Dłuższy okres spokoju około 1565 – 1585 roku wykorzystano na odbudowę ze zniszczeń i wzmocnienie obwarowań zamku z fundacji Mihála Várdai, ostatniego męskiego członka rodu.
W drugiej ćwierci XVII wieku zamek przekształcono w stylistyce barokowej, zwiększając standard mieszkalny zgodnie z gustami nowej epoki, a także przebudowano zewnętrzne obwarowania w nowożytny system bastionowy. Właścicielem zamku był wówczas hrabia István Nyáry, pełniący wysoki urząd magistra janitorum. W drugiej połowie XVII wieku zamek został podzielony pomiędzy członków rodów Esterházy, Homonnai i Zichy. W czasie antyhabsburskiego powstania Franciszka II Rakoczego z początku XVIII wieku, znaczenie przestarzałej już budowli było dużo mniejsze, choć na początku wojny zamek był nieśpiesznie oblegany, a sam Franciszek odwiedził Kisvárdę kilka razy. Po upadku powstania w 1711 roku większość zamku została rozebrana w celu pozyskania materiałów budowlanych. Prace te decyzją władz przerwano w 1828 roku, co uchroniło zabytek od całkowitej degradacji.
Architektura
Zamek usytuowano na płaskim, ale jednocześnie podmokłym i bagnistym terenie, pośród licznych dopływów rzeki Cisy, co pozwoliło na utworzenie systemu nawodnionych fos. Rdzeń zamku utworzono na planie wydłużonego na linii północ – południe czworoboku, wzmocnionego w narożnikach masywnymi wieżami. Dwie wieże północne otrzymały formę cylindryczną, natomiast dwie południowe wieże zbudowano na planie kwadratów. Pomiędzy wieżami północnymi znajdowała się brama wjazdowa na dziedziniec, dlatego były one lepiej przystosowane do obrony. Oprócz obłych kształtów, które lepiej nadawały się do ochrony przed ostrzałem, były one w około połowie objętości wysunięte przed sąsiednie kurtyny. Wieże południowe dla odmiany przeznaczone były bardziej do celów mieszkalnych, dlatego ich czworoboczne kształty wystawały jedynie minimalnie przed sąsiednie kurtyny, co pozbawiało je jakiejkolwiek możliwości prowadzenia ostrzału flankowego.
Najstarsze zabudowania mieszkalno – reprezentacyjne mieściły się w budynku osadzonym pomiędzy wieżami czworobocznymi, w teoretycznie najbezpieczniejszym miejscu zamku, naprzeciwko bramy. Wnętrze przyziemia budynku było jednoprzestrzenne, ale skomunikowane z sąsiednimi pomieszczeniami w wieżach, co tworzyło tradycyjny dla średniowiecza podział na trzy ułożone w jednym trakcie pomieszczenia. Dodatkowo od strony fasady zwróconej ku dziedzińcowi niewielki ryzalit mógł mieścić klatkę schodową. Budynek prawdopodobnie był niższy o jedną kondygnację od wież, ale mógł być zwieńczony podobnie jak one chodnikiem straży.
Rdzeń zamku otaczała fosa przez którą przerzucono drewniany most, przypuszczalnie zwodzony w części tuż przed bramą. Całe założenie otoczone było koncentrycznym murem obronnym, składającym się z serii krótkich, prostych odcinków, pomiędzy którymi w narożnikach prawdopodobnie znajdowały się czworoboczne, otwarte od strony wewnętrznej baszty. Teren otoczony zewnętrznym murem wykorzystywany był jako podzamcze, na którym znajdowała się zabudowa gospodarcza i pomocnicza, dla której nie znalazło się miejsce w rdzeniu zamku.
Przypuszczalnie w pierwszej połowie XVI wieku mała ilość pomieszczeń mieszkalnych spowodowała konieczność wybudowania skrzydła wschodniego, osadzonego pomiędzy wieżą czworoboczną i cylindryczną. Niedługo później lub w tym samym okresie zbudowano też skrzydło północne, stanowiące odtąd fasadę zamku, w przyziemiu przedzielone wciąż funkcjonującym tam przejazdem bramnym. Ponadto rdzeń zamku otoczono obwarowaniami przystosowanymi do użycia broni palnej, wydzielającymi przed główną częścią zamku parcham.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego w całości zachowała się przebudowana w okresie nowożytnym czworoboczna wieża południowo – wschodnia. Ponadto widoczna jest południowa ściana wieży południowo – zachodniej oraz skrzydła południowego, najstarszego budynku mieszkalnego, obecnie poprzebijana dużymi, nowożytnymi otworami okiennymi. Z pozostałych fragmentów rdzenia zamku zachowały się jedynie fundamenty oraz nadbudowane współcześnie partie przyziemia. W planach przewidziana jest podobno częściowa odbudowa i rewitalizacja zabytku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Éri I., A kisvárdai vár reneszánsz faragványtöredéкei, „A Nyíregyházi Jósa András Múzeum évkönyve”, I/1958, Budapest 1960.