Historia
Nazwa wsi, w średniowieczu zwanej Szekereskápolna lub Kápolnásszekeres, wskazywałaby, że niewielki kościół lub kaplica funkcjonował w niej już od wczesnych lat po założeniu osady. W papieskiej księdze dziesięciny z 1332 roku wymieniony został pleban Péter, a w 1334 roku miejscowy ksiądz o imieniu Pál. Kaplica odnotowana została również w akcie podziału dóbr z 1345 roku.
Budowla sakralna pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny z Szekeres, wzmiankowana w źródłach pisanych w 1351 roku, nie mogła być tą samą, co budowla w Kisszeker, gdyż dopiero wtedy synowie László Szekeresiego otrzymali pozwolenie od biskupa Siedmiogrodu na mszę i utrzymywanie księdza bez naruszania praw macierzystego kościoła. To właśnie ten kościół macierzysty był zapewne kościołem z późniejszego Kisszekeres, wzmiankowanym w pierwszej połowie XIV wieku, a dane z 1351 roku odnosiły się do pobliskiej wsi Nagyszekeres.
Około pierwszej połowy XVI wieku na miejscu starszej świątyni wybudowany został nowy, późnogotycki kościół, prawdopodobnie wzniesiony z fundacji rodziny Rozsályi Kun, ówczesnych właścicieli wsi. Okoliczne tereny zostały spustoszone w 1717 roku, a kościół podpalony. Jeszcze w pierwszej połowie XVIII wieku odbudowano go, częściowo przekształcając w stylistyce barokowej. Ostatnie większe prace remontowe prowadzono w 1936 roku i w latach 80-tych XX wieku.
Architektura
Późnogotycki kościół uzyskał formę budowli jednonawowej bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Od wschodu zakończono go nieregularnym wielobokiem, a do wschodniej części ściany północnej dostawiono małą zakrystię. Korpus budowli opięty został uskokowymi przyporami, w zachodnich narożnikach usytuowanymi pod skosem.
Detal architektoniczny kościoła był skromny, charakterystyczna była również mała ilość otworów okiennych. Większe, ostrołucznie zamknięte okna dwudzielne, osadzone w głębokich wnękach o półkolistych zamknięciach, przebito jedynie od strony południowej i południowo – wschodniej, elewacja północna tradycyjnie dla średniowiecza pozbawiona była okien, a od wschodu umieszczono jedynie mały okulus. Pojedyncze okno przebite było też w ścianie zachodniej. Wejście prowadziło przez portal osadzony w ścianie zachodniej, a także ostrołucznym, profilowanym portalem południowym.
Wnętrze kościoła zostało w średniowieczu podzielone na dwie części arkadą tęczy. Pomimo wzmocnienia ścian przyporami prawdopodobnie nie zastosowano sklepień. W ścianie północno – wschodniej części prezbiterialnej osadzono wnękę sakramentarium. Nadano jej prostokątny kształt z profilowanym ościeżem i zwieńczono trójkątnym, płaskorzeźbionym szczytem ze stylizowaną rozetą i krzyżem na górze. Sakramentarium ujęto po bokach malowanymi sterczynami, krzyż zaś łukiem w ośli grzbiet.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego późnośredniowieczny układ przestrzenny i bryłę, bez większych nowożytnych zniekształceń. Najbardziej zauważalny jest brak zakrystii, odkrytej podczas prac archeologicznych. Nie widać też cokołu oraz gzymsu, przy czym ten pierwszy został usunięty podczas remontu z 1936 roku. Z okresu tych prac pochodzi także zachodnie wejście do kościoła, a dwa okna południowe przekształcono w XVIII wieku. Najcenniejszym zachowanym detalem architektonicznym jest późnogotyckie sakramentarium oraz maswerki okienne. Przetrwał również gotycki portal południowy, natomiast malowniczości budowli nadaje gontowy dach oparty na drewnianych zaczepach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lőrincz Z., Hapák J., Tedd templomoddá istenem. Válogatás Árpád – és középkori eredetű református templomokból, Budapest 2002.
Papp S., Kisszekeres, református templom [w:] Középkori egyházi építészet Szatmárban, red. T.Kollár, Nyíregyháza 2011.