Historia
Pierwsza udokumentowana wzmianka o Kereki pojawiła się w 1193 rok, gdy król Bela III potwierdził nadanie osady dla zakonu joannitów. Już jednak w 1229 roku Kereki było własnością kapituły z Székesfehérvár, co najmniej od początku XIV wieku z własną parafią. Najstarsza informacja w źródłach pisanych o zamku odnotowana została w 1336 roku. Jego zarządcą z ramienia króla był wówczas niejaki Czikó, przy czym budowla najpewniej nie powstała wiele wcześniej, około pierwszej ćwierci XIV wieku.
Do 1396 roku Fehérkő był zamkiem królewskim. Nie pojawiał się wówczas zbyt często w dokumentach, przekazano jedynie związane z nim dwie osoby: Johannesa Bissenusa i Jánosa Besenyő, odpowiednio w latach 1368 i 1369. W 1396 roku król Zygmunt Luksemburczyk w zamian za zasługi w walkach z Turkami podarował zamek wraz z okolicznymi dobrami Miklósowi Marczali (Marcali), a ten już w kolejnym roku, za zgodą władcy, przekazał zamek swoim braciom i krewnym.
W 1402 roku, w czasie pobytu Zygmunta w Czechach, niezadowolona szlachta węgierska zawiązała w Oradei sprzysiężenie w celu obalenia Luksemburga i osadzenia na tronie Władysława neapolitańskiego. Pośród buntowników był także Miklós Marczali i kilku członków jego rodu. Powiadomiony o niebezpieczeństwie król zlecił zdławienie buntu palatynowi Miklósowi Garai, który w szybkiej wyprawie wraz z lojalnym rycerstwem zajął Győr, Székesfehérvár i Budę, pokonał przeciwników w bitwie pod Pápocnál, a buntownikom skonfiskował majątek. Wkrótce po bitwie, na przełomie 1402 i 1403 roku, oblężony i zdobyty został również zamek Fehérkő. Już jednak pod koniec 1403 roku Zygmunt pogodził się z rodem Marczali i wydał dokument ułaskawiający, a nawet podniósł do wysokiej godności Dénesa Marczali i László, brata i syna Miklósa Marczali.
W kolejnych latach XV wieku, do około 1408 roku, zamek został odbudowany ze zniszczeń spowodowanych oblężeniem, prawdopodobnie też przebudowano go w związku z chęcią podniesienia standardu mieszkalnego, zgodnie ze stylistyką i wymaganiami okresu późnego gotyku (większe okna, pomieszczenia ogrzewane piecami kaflowymi). W 1422 i 1423 zarządcą zamku był niejaki László Sár, zaś w 1429 roku funkcję tą pełnił László Vitai Kis, przy czym ten ostatni odnotowany został jako właściciel zamku także w 1436 roku. W 1474 roku Fehérkő należał do możnego Istvána Báthori, ale zamek miał być budowlą opuszczoną, przypuszczalnie tymczasowo.
Po śmierci króla Macieja Krowina w 1490 roku zamek w ramach walk o tron węgierski został zajęty przez oddziały Habsburgów, najprawdopodobniej na skutek oblężenia. Dokument z 1494 roku opisujący dawne dobra rodu Marczali określił Fehérkő jako opuszczoną ruinę („dirutum castrum Feyerkew”). Gdy w latach 40-tych XVI wieku Turcy zajęli region Somogy, uznali starą warownię za nieprzydatną z militarnego punktu widzenia i wysadzili w powietrze. Pomimo tego zamek miał znajdować się jeszcze w dość dobrym stanie na początku XIX wieku, ale około 1830 roku został wykorzystany jako źródło darmowego materiału budowlanego przy wznoszeniu nowego kościoła.
Architektura
Zamek zbudowano na wzniesieniu o wysokości 283 metrów, dominującym nad doliną rzeki Kőröshegy, które kontrolowało szlak wiodący z południa na północ, ku brzegom Balatonu, i dalej przez przeprawę w zwężeniu jeziora na półwysep Tihany. Na linii drogi, gdzie szeroka dolina zwężała się między zalesionymi wzgórzami, powstała wieś Kereki, usytuowana po północno – wschodniej stronie zamku.
Fehérkő zbudowane zostało w przeważającej większości z cegły, przy użycia kamienia jedynie do utworzenia cokołu i detali architektonicznych. Biorąc pod uwagę nazwę zamku, odnoszącą się do jego białych elewacji, musiał pierwotnie być pokryty jasnym tynkiem przysłaniającym ceglane ściany. Kształt terenu nadał zamkowi w planie kształt nieco niesymetrycznego owalu, wydłużonego z grubsza na linii północ – południe. Podstawę obrony stanowił poprowadzony wzdłuż krawędzi stoków pierścień muru obronnego, na całym obwodzie wzmocnionego od zewnątrz przyporami. Z trzech najbardziej zagrożonych stron, od zachodu, południa i wschodu, mur poprzedzony był półkolistym przekopem oraz ziemnym wałem, przy czym od południa przekop był zdwojony. Brama znajdowała się po stronie południowej. Osadzona była w niewielkim, czworobocznym budynku bramnym, jedynie w niewielkim stopniu wysuniętym przed sąsiednie kurtyny w stronę przekopu.
Rdzeń zamku tworzyły zabudowania na planie podkowy, wydzielające pośrodku nieduży dziedziniec na rzucie trapezu. Były one częściowo przystawione do muru obronnego, zwłaszcza na północy i zachodzie, ale na wschodzie skrzydło o prostych ścianach pozostawiało przed murem wolną przestrzeń. Wjazd na dziedziniec poprowadzony był obok głównej wieży zamku, ulokowanej po stronie południowej, tuż za budynkiem bramnym. Była ona nieregularna w planie, pięcioboczna, z ostrym narożnikiem skierowanym w stronę spodziewanego największego zagrożenia. Jej najniższa kondygnacja znajdowała się nieco wyżej niż poziom dziedzińca, wysokość natomiast przypuszczalnie była wyższa niż sąsiednich zabudowań. Budynki wokół dziedzińca mieściły co najmniej trzy kondygnacje (przyziemie i dwa piętra), w części były podpiwniczone. Ich wnętrza oświetlały niewielkie otwory na dolnych poziomach, zapewne przeznaczonych do celów gospodarczych, a większe okna gotyckie na piętrach, zwyczajowo pełniących w średniowieczu funkcje mieszkalne i reprezentacyjne.
Stan obecny
Zamek jest dziś daleko posuniętą ruiną. Jego najlepiej zachowaną częścią jest zachodni fragment muru obronnego i zabudowań mieszkalnych, sięgający maksymalnie wysokości pierwszego piętra. Widoczne są schody prowadzące do pozostałości podsklepionego pomieszczenia, otwór okienny ze schodkowym poszurem, kilka otworów maczulcowych. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Koppány T., Sági K., A kereki Fehérkő vár története, Kaposvár 1967.