Historia
Zamek Hollókö (Rabenstein) zbudowany został prawdopodobnie w latach 1270-1290, z inicjatywy Mikusa z węgierskiego rodu Kacsiców. Posiadał on syna Piotra, którego pięciu synów w 1310 roku miało być właścicielami aż czterech zamków. Wszyscy oni w początkach XIV wieku stali po stronie Máté Csáka, wielkiego możnowładcy północnych terenów Węgier, rywalizującego z królem Karolem Robertem. W 1312 roku wojska królewskie rozbiły buntowników pod Rozhanovcami, a rok później zajęły zamek Hollókö. Od 1313 roku zarządzał nim z ramienia władcy Mihály Almágyi Balog, ale ostatecznie z powodu niewierności Kacsiców, Karol podarował go w 1327 roku wraz z kilkoma innymi majątkami Tamásowi Szécsényi. Zamek pozostawał w posiadaniu jego potomków aż do 1460 roku.
Bogaty ród Szécsényi posiadał wiele różnych dóbr i siedzib, pośród których Hollókö nie stanowiło najważniejszego zamku. Najpewniej mieszkał na nim wnuk Tamása Szécsényi, Frank, odnotowany w 1388 roku pod przydomkiem „z Hollókö”, pełniący w latach 1387 – 1390 ważne stanowiska w regionie Nógrad. Jego wnuk, László Szécsényi, brał udział w walkach z husytami oraz z pohusyckimi oddziałami Jana Jiskry, z którymi w 1442 roku szlachta z Nógrádu i Hontu zawarła na zamku Hollókö zawieszenie broni. László Szécsényi zmarł bez syna w 1460 roku, a rodowy majątek przeszedł na mężów jego dwóch córek: Alberta Losonczy i Mihála Guthi Országa. Od czwartej ćwierci XV wieku zamek należał wyłącznie do rodziny Ország. Pod koniec tamtego stulecia żyła i zmarła na nim Zsófia, niezamężna córka palatyna Mihála Országa. Prawdopodobnie to z nią związane były większe, późnogotyckie prace budowlane, mające zwiększyć powierzchnię mieszkalną i standard życia na zamku.
O historii zamku w pierwszej ćwierci XVI wieku źródła pisane milczały, nie był on też zbyt intensywnie rozbudowywany. Po bitwie pod Mohaczem w 1526 roku tureccy najeźdźcy podbijali coraz większe obszary centralnej części kraju, a w 1541 roku w ich ręce wpadła również stołeczna Buda. Turcy prowadzili regularne kampanie przeciwko wciąż nieokupowanym obszarom, w toku których w 1552 roku Ali, pasza Budy, podbił również Hollókő. W latach 1556 – 1557 zamek obsadzony miał być przez 18 żołnierzy piechoty i 3 działa. Według późniejszych spisów przebywało na nim zwykle tylko 20-25 żołnierzy.
W czasie tzw. wojny piętnastoletniej z lat 1593 – 1608 węgierski dowódca Bálint Prépostváry w drodze negocjacji odzyskał Hollókő, choć zamek został uznany za nieistotny punkt w linii obrony przed Turkami. Według ówczesnych przekazów zabudowania i obwarowania znajdowały się wówczas w bardzo złym stanie. W 1663 roku zostały ponownie zajęte przez Turków, ale muzułmanie musieli się wycofać już w 1683 roku, po zwycięstwie pod Wiedniem i zwycięskim pochodzie wojsk Jana Sobieskiego. Zamek pod koniec XVII wieku utracił znaczenie militarne, najpewniej został porzucony i w 1718 roku opisywano go już jako ruinę.
Architektura
Zamek wzniesiony został na zachodnim cyplu długiej grani o wysokości 362 metrów n.p.m. Jej wysokie, skaliste i strome stoki zapewniały ochronę od północy, zachodu i południa, natomiast na wschodzie znajdowała się łatwo dostępna część łącząca cypel z resztą wzniesienia, przy czym teren po parudziesięciu metrach zaczynał tam lekko piąć się w górę, co w dobie rozwoju artylerii z pewnością negatywnie musiało wpłynąć na obronność zamku.
Najstarszy rdzeń zamku powstał na krawędzi skalnego bloku o wymiarach około 30 x 20 metrów, na prawie owalnym planie. Mury obronne o grubości około 2 metrów objęły migdałowaty dziedziniec, lekko wydłużony na linii północ – południe, przy czym kurtyny w większości były poprowadzone krótkimi, prostymi odcinkami, jedynie po stronie zachodniej dwa narożniki zaokrąglono, co zapewne wynikało z chęci dopasowania obwarowań do warunków terenowych. Wyróżniał się narożnik północno – wschodni w postaci trójkątnego w planie występu. Całość zwieńczona była chodnikiem straży utworzonym na odsadzce, chronionym blankowanym przedpiersiem.
Do południowo – wschodniego fragmentu muru obronnego przylegała pięcioboczna wieża główna zamku. Wzniesiono ją podobnie jak resztę zamku z miejscowego łamanego kamienia, ale narożniki i detale architektoniczne wykonano z białego, ciosanego wapienia. Miała bardzo masywne mury o grubości 3,5 metra, chroniące rozdzielane drewnianymi stropami i oświetlane jedynie szczelinowymi oknami wnętrza. Wejście pierwotnie znajdowało się na pierwszym piętrze, od strony dziedzińca. Wewnątrz wieży komunikację zapewniała drewniana klatka schodowa. W późnym średniowieczu wieżę podwyższono o dodatkowe piętro z powodu podwyższenia murów obronnych. Powstało wówczas nowe, wyżej położone wejście, prawdopodobnie dostępne z podwyższonego skrzydła zachodniego. Wieża nie pełniła funkcji mieszkalnych, zapewne stanowiła miejsce ostatecznego schronienia na wypadek zagrożenia (bergfried) oraz składu na poziomie dolnych kondygnacji.
Najstarszy budynek mieszkalny zamku stał w narożniku północnym. Jego najniższa, trapezowata w planie kondygnacja piwniczna była przykryta drewnianym stropem, a później podsklepiona kolebką. Wyżej przypuszczalnie mieściła się komnata reprezentacyjna o wymiarach 5 x 10 metrów, wyposażona we wnęki okienne i latrynę. Brak krenelażu w ścianie północnej skłaniałby do przypuszczeń, iż budynek posiadał jeszcze jedną kondygnację, zapewne przeznaczoną na prywatną komnatę mieszkalną. Możliwe, iż już w XIII wieku zabudowa mieszkalna była większa, wypełniająca dziedziniec skrzydłami na planie litery L. W północno – zachodniej części muru mieściła się brama, pierwotnie mająca około 1,5 metra szerokości, prowadząca do nieregularnego przedsionka, połączonego z ciasnym dziedzińcem oraz z podłużnym pomieszczeniem skrzydła zachodniego. Narożnik południowo – zachodni wypełniała mała komora ze zbiornikiem na wodę na poziomie parteru. Został on uszczelniony gliną, a część wody deszczowej spływała do środka pionowym, kamiennym kanałem wbudowanym w mury wieży. Sklepione pomieszczenie nad zbiornikiem prawdopodobnie dobudowane zostało na późniejszym etapie. Na mały dziedziniec, dostępny wykutymi w skale schodami od strony bramy, pozostała więc tylko niewielka przestrzeń po północnej i północno – zachodniej stronie wieży.
Pod koniec średniowiecza budynki rdzenia zamku, podobnie jak wieża, zostały podwyższone (o dwie kondygnacje), co wymagało oczywiście podwyższenia muru obronnego który stanowił ich zewnętrzną ścianą. Na przełomie XV i XVI wieku funkcjonowało w nich od 10 do 12 pomieszczeń na trzech kondygnacjach mieszkalnych (nie licząc gospodarczo – magazynowej kondygnacji piwnicznej, znajdującej się poniżej poziomu dziedzińca). Nie wiadomo czy pośród nich znajdowała się kaplica, nie ma także pewności co do usytuowania kuchni, która przypuszczalnie znajdowała się w pobliżu zbiornika na wodę. Od pierwszej połowy XVI wieku część pomieszczeń mieszkalnych na zamku była ogrzewana bogato zdobionymi piecami kaflowymi.
Brama wjazdowa do zamku, jak wspomniano powyżej, znajdowała się w północno – zachodniej części muru obronnego, a więc w najbezpieczniejszym miejscu, najbardziej oddalonym i osłoniętym od szyi łączącej cypel z resztą terenu. Od strony zewnętrznej brama wysunięta była płytkim budynkiem bramnym, mieszczącym się w północnej części otwartego korytarza bramnego, czy też przedbramia, zakończonego zewnętrznym portalem bramnym mniej więcej na wysokości południowej części rdzenia zamku. Przed nim, prawdopodobnie w XIV wieku, utworzono dziedziniec podzamcza, chroniony od południowego – wschodu masywnym, zaoblonym murem. Pośrodku znajdował się kamienny zbiornik na wodę, zaś przy kurtynach zabudowania mieszkalno gospodarcze, początkowo zapewne drewniane, od XVI wieku murowane, zgrupowane we wschodniej części. Wjazd na podzamcze pierwotnie znajdował się w czworobocznej, drobnej wieży bramnej, wysuniętej w całości przed mur po stronie południowo – zachodniej i poprzedzonej od wschodu małym przedbramiem.
W XV wieku, zapewne w związku z wojnami husyckimi, postanowiono rozbudować system ochrony wjazdu do zamku. Przed podzamczem, po jego południowej stronie, wzniesiono wówczas długi korytarz czy też szyję bramną, zaczynającą się portalem w południowo – wschodnim narożniku zamku (być może osadzonym w czworobocznej wieży bez tylnej ściany). W zachodniej części szyi znajdowała się druga brama (pierwotna wieża bramna z XIV wieku, której północny przejazd zamurowano a przebito nowy na linii wschód – zachód), zaś połączenie szyi z podzamczem zapewnił trzeci, wydłużony budynek bramny po stronie południowo – zachodniej. W jego wnętrzu droga aż dwukrotnie zakręcała przed osiągnięciem dziedzińca i mogła być zablokowana trojgiem wrót. Całość szyi bramnej uzupełniał system tzw. wilczych dołów, nad którymi przerzucano zwodzone mosty. Dodatkowo w XV wieku po północnej stronie zamku przedłużono parcham, a najstarszą część szyi bramnej po zachodniej stronie rdzenia zamku, jeszcze w XIV wieku zwężono, tworząc rampę do głównej bramy i pozostawiając skrajną część szyi na parcham, a następnie na wznoszone na nim od XVI wieku zabudowania.
Stan obecny
Hollókö uzyskało swój obecny wygląd podczas prac konserwatorskich zakończonych w 1996 roku. Przede wszystkim wzmocniono wówczas mury, częściowo zrekonstruowano krenelaż, otwory okienne i układ komunikacyjny (niekiedy z elementami współczesnymi), odrestaurowano także sklepienia niektórych pomieszczeń. W najlepszym stanie zachowany jest zamek górny z wieżą główną, niższe, ale czytelne są mury dolnej części zamku, przy czym na fundamentach południowych zabudowań gospodarczych wzniesiono budynek wystawienniczy. Z wyjątkiem strony zachodniej mur obronny zamku górnego posiada dwoją pierwotną wysokość, co jest rzadkością w węgierskich zamkach z XIII wieku. Podobno planowane jest w przyszłości zadaszenie wieży głównej i dalsza odbudowa rdzenia zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Feld I., A magánvárak építésének kezdetei a középkori Magyarországon a régészeti források tükrében, „Századok”, 148/2014.
Feld I., Die Burg Hollókő, „Castrum 10”, 2/2009.
Feld I., Guba S., Mordovin M., Nováki G., Sárközy S., Nógrád megye várai, Budapest 2017.
Kozák É.M., Hollókő vára, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám augusztus, Pécs 2007.