Historia
Kościół we wsi Hetvehely zbudowany został w ostatniej ćwierci XIII wieku, a na początku XIV wieku powiększono go o zakrystię. Fundatorem kościoła prawdopodobnie był któryś z okolicznych rodów rycerskich, zapewne niezbyt bogatych, sądząc po zatrudnieniu mało wykwalifikowanych budowniczych. Na początku XV wieku jego wnętrze ozdobiono malowidłami ściennymi.
Nazwa osady została po raz pierwszy wymieniona w spisie zleconym przez Ferdynanda I w 1542 roku, kiedy to należała do kapituły katedralnej Fehérvár. Już jednak w 1559 roku kościół wymieniany został jako własność kapituły katedralnej w Peczu. Prawdopodobnie niedługo później kościół został zniszczony w trakcie walk z Turkami a wieś wyludniła się.
W 1719 roku ziemie wokół Hetvehely opisywane były jako nieuprawiane nieużytki, zaś o kościele nie wspominano aż do 1757 roku. Został on wówczas wyremontowany w stylu barokowym i konsekrowany pod wezwaniem Trójcy Świętej. W 1883 roku w Hetvehely zbudowano nowy kościół, co doprowadziło w szybkim tempie średniowieczną budowlę do złego stanu. Wykorzystywany był jako stodoła, aż do podjęcia badań i gruntownej renowacji w latach 70-tych XX wieku.
Architektura
Kościół uzyskał formę typową dla późnoromańskich i wczesnogotyckich niedużych, wiejskich świątyń. Na niewysokim wzgórzu pośrodku wsi wzniesiona została prostokąta w planie nawa o wymiarach 9 x 5,5 metra oraz małe, niższe, czworoboczne prezbiterium wielkości 3,5 x 4,3 metra. Prezbiterium było nieregularne, z krzywo poprowadzoną ścianą północną i wschodnią usytuowaną pod lekkim skosem w stosunku do osi kościoła. Mury o grubości około 1,1 metra wykonano z kamienia łamanego przy wykorzystaniu większych ciosów do wzmocnienia narożników. Posadowiono je na prostym cokole. W XIV wieku po północnej stronie prezbiterium i wschodniego fragmentu nawy wzniesiono czworoboczną zakrystię. Jej wschodnia ściana została zbudowana w jednej linii ze wschodnim murem prezbiterium.
Nawę pierwotnie oświetlały trzy wąskie, półkoliście zamknięte okna o obustronnych rozglifieniach, przebite w ścianie południowej. W prezbiterium od wschodu przebito także bardzo wąskie okno osadzone w półkoliście zamkniętej wnęce, ale zwieńczone już gotyckim trójliściem nad którym dodatkowo przebito symetryczny trójlistny otwór. Nad nim przebito małą szczelinę doświetlającą poddasze, być może pierwotnie okno doświetlało też prezbiterium od południa. Strona północna tradycyjnie dla średniowiecza pozbawiona była otworów okiennych. Nie wiadomo jak wyglądała elewacja zachodnia. W XIII wieku przeważnie w wiejskich kościołach umieszczano w niej niewielki otwór doświetlający poddasze na wysokości szczytu, ewentualnie przebijano jeszcze okulus.
Wejście do kościoła prowadziło od południa poprzez ostrołuczny, pozbawiony zdobień portal, jedynie ze sfazowanym ościeżem do poziomu cokołu. Wewnątrz nawy jej zachodnią część wypełniała empora, podtrzymywana przez dwa przyścienne filary, doświetlana zachodnim z południowych okien, przebitym nieco wyżej niż pozostałe. Nawę przykryto płaskim stropem, prezbiterium zaś było przykryte sklepieniem, a w jego południowej ścianie w XIV wieku umieszczono siedzisko – sedilia oraz wnękę pastoforium. Sedilia podzielono na dwie części, każdą zwieńczoną trójliściem, rozdzielone profilowanym wspornikiem. Wnękę pastoforium zamnięto łukiem odcinkowym.
Stan obecny
Kościół został od czasu średniowiecza częściowo przebudowany. Zachował mury obwodowe nawy i prezbiterium, ale już zakrystia jest konstrukcją nowożytną, wzniesioną na XIV-wiecznych fundamentach. Spośród detali architektonicznych widoczne są zamurowane trzy okna południowe nawy, pozbawione pierwotnych zwieńczeń, oraz eleganckie, gotyckie okno wschodnie w prezbiterium i umieszczona nad nim szczelina. Przetrwał także portal wejściowy do nawy. Wewnątrz zachowała się większość XV-wiecznych malowideł na wschodniej ścianie prezbiterium, gdyż tamtejsze sklepienie również jest częściowo oryginalne, ale najlepiej zachowane fragmenty polichromii zostały usunięte ze ściany i przewiezione do Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie, gdzie zaginęły w trakcie II wojny światowej. W ścianie południowej prezbiterium kościoła widoczne są sedilia oraz nisza ścienna.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kozák É., A hetvehelyi románkori templom régészeti kutatása, „Janus Pannonius Múzeum Évkönyve 24”, Pécs 1980.
Pusztai I., A hetvehelyi románkori templom helyreállítása, „Janus Pannonius Múzeum Évkönyve 24”, Pécs 1980.