Historia
Kościół w Hernádbűd zbudowany został około połowy lub w drugiej połowie XIII wieku. Pierwsza wzmianka o wsi pojawiła się dopiero w 1276 roku, kiedy to wymieniona była jako własność rodziny Bűd z rodu Aba, przypuszczalnych fundatorów świątyni. Kościół po raz pierwszy odnotowano w źródłach pisanych w 1329 roku. Parafia była również wpisana do rejestru dziesięcin papieskich z lat 30-tych XIV wieku, choć bez podania pierwotnego wezwania. W XV wieku świątynia została w niewielkim stopniu przekształcona w stylistyce gotyckiej (portal południowy, zakrystia). W XVI lub najdalej na początku XVII wieku kościół przejęli protestanci, za czasów których rozebrana została zakrystia. W drugiej połowie XVIII wieku dobudowano kruchtę południową i rozebrano sklepienie apsydy, nadwyrężone z powodu lat zaniedbań, natomiast około lat 30-tych XX wieku w trakcie prac remontowych rozebrana została sąsiadująca z kościołem dzwonnica.
Architektura
Kościół wybudowano z obciosanego, niemal kwadratowego kamienia, na lewym, wschodnim brzegu Hornadu, na stromym cyplu jednego z meandrów koryta rzeki. Była to późnoromańska, niewielka budowla o prostokątnej w planie nawie, na wschodzie zamkniętej płytką, półkolistą apsydą. Całość posadowiona była na cokole, a elewacje zewnętrzne z pewnością pokryto bielonym cienkim tynkiem. W okresie późnego gotyku po północnej stronie dobudowana została niezwykle długa zakrystia.
Wnętrze kościoła oświetlały dwa większe i jedno mniejsze, wąskie okna w ścianie południowej nawy, wszystkie z lekko pochyłymi glifami i półkolistymi zamknięciami. Podobne okno funkcjonowało również na osi apsydy, natomiast ściana północna nawy pozbawiona była jakichkolwiek otworów. Wiązało się to ze średniowieczną tradycją budowlaną, która albo ze względów praktycznych (mniejsza ilość światła słonecznego od północy niż od południa) albo symbolicznych (utożsamianie północy z siłami zła), często preferowała pełne ściany od północy. Średniowieczne wejście znajdowało się w ścianie południowej, od okresu późnego gotyku osadzone w dwuramiennym (siodłowym) portalu o profilowanych i łukowato wygiętych górnych partiach ościeży. Drugi portal zapewne funkcjonował w ścianie zachodniej.
Wnętrze nawy w średniowieczu przykryte było płaskim stropem belkowym, natomiast znajdujące się w apsydzie prezbiterium przesklepiono. Obie części połączono półkolistą arkadą tęczy. Nad nawą musiało funkcjonować poddasze, przykryte wysokim dwuspadowym dachem opartym na trójkątnych szczytach wschodnim i zachodnim. W zachodniej części nawy znajdowała się drewniana empora. Wewnętrzne ściany nawy i prezbiterium, co najmniej częściowo, jeśli nie na całej powierzchni, pokryto freskami (motywy figuralne, krzyże konsekracyjne). Do zakrystii przebito ostrołuczny portal o sfazowanych krawędziach.
Stan obecny
Mury obwodowe kościoła przeszły jedynie stosunkowo niewielkie modyfikacje budowlane, ale pierwotną formę kościoła niszczą nowożytne dodatki w postaci południowej kruchty, wieżyczki na kalenicy dachu, czy sterczyn po bokach szczytu. Co więcej nie zachowała się zakrystia, zniszczeniu uległo sklepienie apsydy, a fasada zachodnia została przemurowana z pozostawieniem ryzalitu, niekiedy uznawanego za pozostałość wieży. Okna kościoła są pierwotne, choć wschodnie zostało nieco poszerzone, a jego zewnętrzne i wewnętrzne parapety przekształcono. Podobnie przekształcono też parapety i glify okien południowych, pozostawiając jednak ich pierwotną szerokość. W ścianie południowej widoczny jest późnogotycki portal, w północnej zaś odsłonięto gotycki zamurowany portal do zakrystii. W ostatnich dziesięcioleciach budynek nie był remontowany.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cabello J., Zoltán S., Kutatások Hernádbüd középkori eredetű templomában, „Ars hungarica”, 45 évfolyam, 2/2019.
Tajkov P., Sakrálna architektúra 11 – 13 storočia na juhovýchodnom Slovensku, Košice 2012.