Historia
Zamek Hegyesd, pierwotnie nazywany w dokumentach Hyghusd czy też Hegusd, zbudowany został w drugiej połowie XIII wieku, przed pierwszą wzmianką w źródłach pisanych, która utworzona została w 1329 roku. Ufundowany został prawdopodobnie przez ród Atyusz, ale po ich wymarciu w 1276 roku, przeszedł na własność królewską.
Przed 1377 rokiem zamek stał się własnością rodu Peleskei, a na przełomie XIV i XV wieku kilkukrotnie zmieniał właścicieli. W 1430 roku w posiadanie Hegyesd weszła rodzina Szécsényi, która już trzy lata później oddała go w zastaw rodowi Rozgonyi. W kolejnych latach XV wieku jako właścicieli wymieniano rodziny Perényi, ponownie Szécsényi, oraz Miklósa Újlaki. Przyczyną częstych zmian własnościowych mógł być fakt, że zamek nie tworzył dużego majątku ziemskiego i z powodu relatywnie niewielkich rozmiarów oraz wartości łatwiej było przeprowadzać nim transakcje.
Na początku XVI wieku Hegyesd miał już być budowlą podupadłą i niezamieszkiwaną, choć wciąż był przedmiotem wymian i sprzedaży. W 1554 roku okoliczne ziemie najechane zostały przez armię turecką, szturmującą między innymi Tihany i Csobánc. Być może oblegany był także Hegyesd, pośpiesznie przystosowany do obrony przez ówczesnych właścicieli z rodu Mezőlaky. Zaniedbany przez kolejnych właścicieli, Czoborów, w 1561 roku zamek został najechany przez Turków i zdobyty. Okupanci wzmocnili zrujnowany Hegyesd nowożytnymi obwałowaniami, z których urządzali liczne wyprawy pustoszące okoliczne ziemie. Stali się tak dokuczliwi, iż w 1562 roku Węgrzy zgromadzili siły, oblegli zamek, zmuszając garnizon do kapitulacji i wycofania się. Przejętą warownię podpalono, by stała się niezdatna do działań militarnych.
Architektura
Zamek zbudowano na wysokim, samotnie usytuowanym wzgórzu o powierzchni około 190 m², ze stromymi stokami praktycznie z każdej strony. Z tego powodu droga dojazdowa na szczyt musiała opinać całe północne stoki wzniesienia, pnąc się do rdzenia zamku serpentynami ułatwiającymi pokonanie różnicy wysokości. Ponadto nie było konieczności, ani możliwości, utworzenia przekopu lub ziemnych obwałowań.
Ukształtowanie terenu wpłynęło na formę zamku, składającego się z dwóch głównych części: mieszkalno – obronnego rdzenia usytuowanego na samym szczycie wzniesienia, oraz obwarowań skupiających się na zabezpieczeniu drogi dojazdowej. Te drugie składały się ze stosunkowo cienkiego muru o szerokości 0,6 – 0,9 metra, wzniesionego z uderzająco regularnych kamieni, poprowadzonego krótkimi, prostymi odcinkami wzdłuż stoków wzgórza od zewnętrznej bramy po stronie północnej do bramy głównej części zamku po stronie południowo – zachodniej. Brama zewnętrzna zabezpieczona była czworoboczną wieżą, przed którą mur formował nieduże przedbramie. Być może druga czworoboczna wieża znajdowała się po stronie zachodniej, w miejscu zakrętu drogi w stronę rdzenia zamku.
Rdzeń zamku, wzniesiony w najwyższym punkcie wzgórza o wymiarach 12 x 16 metrów, składał się z prostokątnej w planie budowli, której część wschodnia prawdopodobnie przechodziła w partię wieżową. Teren szczytu był bardzo nierówny, bowiem strona zachodnia nachylona była z różnicą poziomów wynoszącą 4 metry. W ten sposób fundamenty tej części budynku rozpoczynały się o jeden poziom niżej. Grubość murów rdzenia zamku także nie była zbyt duża, wynosiła maksymalnie 1,2 metra. Jeśli do zabudowań przylegał niewielki dziedzińczyk, znajdował się on po stronie południowej, na zakończeniu drogi dojazdowej.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych. Na wzgórzu widoczne są jedynie nieduże fragmenty murów przyziemia, najwyższych na terenie dawnej drogi dojazdowej na stokach wzniesienia, ale w miarę czytelnych także na niezalesionym szczycie. Wstęp na teren Hegyesd jest wolny, ale trzeba być przygotowanym na podążanie w górę stromą ścieżką o długości około 800 metrów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Iványi B., Sági K., Takács K., Hegyes, Tátika, Rezi, Balatonfüred 1961.
Paál J., Hegyesd vára (Rekonstrukciós elképzelések), “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám április, Pécs 2006.