Historia
Wieś Gyügye prawdopodobnie założona została w pierwszej połowie XIII wieku, lecz pierwsza wzmianka o niej w źródłach pisanych pojawiła się dopiero w związku z zastawem z 1284 roku synów niejakiego Iroka, Ipocha i Pétera. Przypuszczalnie osada już przed najazdem mongolskim posiadała pierwszy murowany, bardzo mały kościół, który uległ zniszczeniu w 1241 roku. Budowa większej świątyni w stylistyce z przełomu romanizmu i gotyku nastąpiła albo w ostatniej ćwierci XIII wieku, albo w pierwszej ćwierci XIV wieku.
W 1322 roku połowa wsi została przekazana rodzinie Nabrádia z Szentemágócs. Od tej pory osada była kilkakrotnie wspominana w źródłach pisanych w związku ze sprawami majątkowymi, przy okazji których po raz pierwszy w 1405 roku odnotowano istnienie kościoła. Wtedy to król Zygmunt Luksemburczyk przejął w posiadanie majątek od niejakiego Jana, który przekazał następnie biskupowi Oradei wraz z prawem patronatu do kaplicy Marii Panny. Ponieważ kościół z Gyügye nie figurował na papieskich listach dziesięcin, jest prawdopodobne, że w średniowieczu nie stanowił samodzielnej parafii.
Pod koniec XVI wieś wraz z świątynią przeszła na wyznanie reformowane. Kościół został odnowiony w 1762 roku, kiedy to być może założono nowożytne stropy w nawie i prezbiterium. Dalsze remonty budynku miały miejsce po trzęsieniach ziemi z 1829, 1830 roku i 1833 roku, kiedy rozebrano łuk tęczowy. Prace renowacyjne kontynuowano w 1910 roku, remont dachu wykonano w 1927 roku, a w 1971 roku zabytek otynkowano.
Architektura
Kościół zbudowano z ciemnoczerwonej cegły, jako niedużą, bezwieżową budowlę składającą się z dwóch części: jednonawowego korpusu o wymiarach 7,6 x 8 metrów oraz niższego prezbiterium o szerokości 6,3 metra i długości 5,3 metra. Obydwie części posadowiono na cokole o wysokości 65 cm od poziomu fundamentu, przykryto wysokimi dachami dwuspadowymi, a elewację wschodnią prezbiterium ozdobiono fryzem z ułożonych na skos cegieł. Po stronie północnej prezbiterium umieszczona została zakrystia o wymiarach 4,5 x 3 metry.
Oświetlenie kościoła zapewniały stosunkowo wysokie i wąskie okna, osadzone w głębokich, półkoliście zamkniętych wnękach. Dwa takie otwory przebito w południowej ścianie nawy, po jednym natomiast we wschodniej i południowej ścianie prezbiterium. Elewacja północna zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pozbawiona była otworów, co mogło wynikać z wierzeń ówczesnych ludzi, przekonanych o związku północnej strony z siłami zła, a zarazem ze względów praktycznych, gdyż najwięcej słonecznego światła wpadało od wschodu i południa.
Wejście do kościoła utworzono pośrodku ściany zachodniej nawy, w uskokowym, półkoliście zamkniętym portalu. Wewnątrz nawa pomimo dwóch zachodnich przypór najpewniej przykryta była drewnianym stropem lub otwartą więźbą dachową, natomiast prezbiterium oraz być może również zakrystia były podsklepione. Prezbiterium oddzielone było od nawy arkadą tęczy, prawdopodobnie o ostrołucznym zwieńczeniu. Ponadto w północnej i południowej ścianie prezbiterium utworzono trzy półkoliste wnęki i półki ścienne.
Stan obecny
Wielokrotne remonty kościoła nie wpłynęły znacząco na jego formę, która zachowała średniowieczny charakter w dobrym stanie, za wyjątkiem malowideł ściennych, sklepienia prezbiterium, szczytów i zakrystii. W 2003 roku uroczyście zakończono badania i renowację zabytku, za które przyznano nagrodę Europa Nostra. Drewniana kruchta przed fasadą zachodnią jest dodatkiem nowożytnym, współczesna jest również odbudowana zakrystia, oraz dachy i szczyty którym przywrócono pierwotną formę. W trakcie nowożytnych remontów niewielkim zmianom poddawano okna, ale w czasie ostatniej renowacji starano się przywrócić im pierwotny kształt.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lőrincz Z., Hapák J., Tedd templomoddá istenem. Válogatás Árpád – és középkori eredetű református templomokból, Budapest 2002.
Szakács B.Z., Gyügye, református templom [w:] Középkori egyházi építészet Szatmárban, red. T.Kollár, Nyíregyháza 2011.