Historia
Teren osady Egregy zamieszkiwany był już w czasach rzymskich. Pierwsza pisemna wzmianka źródłowa o Egregypuszta pojawiła się w 1221 roku, a następnie w 1273 roku, kiedy to była własnością rodziny Atyuszów. Sam kościół odnotowany został dopiero w 1341 roku, gdy wspomniano jego pierwotne wezwanie dedykowane św. Katarzynie („beatae Katharinae virginis”). Zbudowany został jednak dużo wcześniej, około drugiej ćwierci XIII wieku.
Pod koniec XIV wieku panami miejscowych dóbr byli Péter Koppány i Péter Szentbenedek, a w połowie XV wieku Egregy należało do kolejnych członków rodu Szentbenedek, zapewne także pełniący rolę patronów kościoła. W latach 80-tych XV wieku wieś należała już do Hertelenda i Jánosa Foki. W pierwszej połowie XVI wieku zamieszkiwana była przez różne rody szlacheckie, przez krótki czas należała też do słynnego magnata zadunajskiego Andrása Csorony.
Około 1550 roku w osadzie mogło dojść do większych zniszczeń spowodowanych najazdami tureckimi, gdyż pięć lat później wszystkie wykazy odnotowały zwrot „sub turcis” – pod panowaniem tureckim. W 1564 i 1574 roku przekazy pisemne wspomniały o spustoszeniu i wyludnieniu wsi, choć w drugiej połowie XVI wieku należała ona jeszcze do różnorodnych rodów szlacheckich. W 1626 roku kościół wraz z osadą doznał wielkich zniszczeń, a wieś przestała istnieć najdalej do końca XVII wieku.
W 1731 roku kościół wyremontowano i poddano niewielkim przekształceniom (wewnętrzne i zewnętrzne malarstwo dekoracyjne, elewacje, sklepienia), prawdopodobnie w związku z przeznaczeniem go na filię kościoła w Alsópáhok. Kolejne prace renowacyjne prowadzono w drugiej połowie XIX stulecia, następnie w 1912 roku, i w 1938 roku, gdy naprawiono hełm wieży kościoła. Ostatnie większe prace remontowe prowadzono w latach 60-tych XX wieku.
Architektura
Jednonawowy korpus kościoła zbudowany został na planie krótkiego prostokąta, do którego od strony wschodniej dostawiono węższe, także czworoboczne prezbiterium, a po stronie zachodniej na osi usytuowano smukłą, wysoką wieżę na rzucie kwadratu. Ostatecznie uzyskano rozwiniętą formę budowli jak na wiejską świątynię romańską, z wyraźną, typową dla średniowiecza gradacją wysokości od zachodu do wschodu (najwyższa wieża, następnie nawa i najniższe prezbiterium).
Wejście do kościoła umieszczono w zachodniej części południowej ściany nawy. Elewację tą przepruto ponadto dwoma szczelinowymi otworami okiennymi, osadzonymi w dwubocznie zamkniętych wnękach. Podobne ale półkoliście zamknięte okno umieszczono w południowej ścianie prezbiterium, a kolejne, nieco większe, na osi ściany wschodniej prezbiterium. Elewacje północne nawy i prezbiterium, zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną, pozbawione były jakichkolwiek otworów (miało to zapewne związek z postrzeganiem północnej strony jako przynależnej do sił zła, a zarazem miało wymiar praktyczny, gdyż stamtąd padało najmniej światła słonecznego).
Dominantę kościoła jaką stanowiła wieża, od zachodu przebito na dwóch najniższych kondygnacjach dwoma wąskimi otworami szczelinowymi. Dopiero na trzech najwyższych kondygnacjach umieszczono dwu i trójdzielne przeźrocza, zapewne mające na celu swobodne wydobywanie się dźwięku dzwonów. Przeźrocza rozdzielono kolumienkami z bazami i płaskorzeźbionymi kapitelami. Każdy otwór zwieńczono podobnie jak okna w nawie, dwuściennie. Dodatkowo zadbano o efekt dekoracyjny, umieszczając pod każdym przeźroczem zębaty fryz, zdwojony od zachodu i południa pod najniższym przeźroczem. Najwyższe przeźrocza znalazły się już, dość nietypowo, w partii szczytowej hełmu wieży.
Wewnątrz nawa pierwotnie przykryta była otwartą więźbą dachową, prezbiterium natomiast posiadało sklepienie, być może o formie kopułowej, przypominającej hełm wieży. Nad prezbiterium znajdowało się poddasze, doświetlane od wschodu małym okulusem. Kondygnacje wieży rozdzielone były belkowanymi stropami, być może jedynie przyziemie posiadało już w średniowieczu sklepienie. Przypuszczalnie komunikację pionową pomiędzy nimi zapewniały zwykłe drabiny. Wewnątrz nawy w jej ścianach wzdłużnych umieszczono wysokie, półkoliście zamknięte wnęki – trzy na północy, dwie na południu.
Stan obecny
Smukły, malowniczo usytuowany kościół św. Magdaleny jest dziś jedną z najlepiej zachowanych romańskich budowli sakralnych w rejonie Balatonu. Zmiany nowożytne spowodowały jedynie przekształcenie portalu wejściowego, niewielkie podwyższenie nawy, założenie nowego sklepienia w przyziemiu wieży i w prezbiterium oraz pokrycie arkady tęczy barokowymi malowidłami. Mniej widoczne są efekty zniszczeń z XVI i XVII wieku, które wymusiły przemurowanie górnej części północnej ściany nawy i prezbiterium, wschodniej ściany wieży oraz południowo – zachodniego narożnika innym rodzajem kamiennego materiału. Otwory okienne kościoła są oryginalne, średniowieczne, bez żadnych rozszerzeń ani przeróbek. Wewnątrz przetrwało kilka średniowiecznych krzyży konsekracyjnych wymalowanych na ścianach (jeden na łuku tęczy, dwa na południowej ścianie, jeden na zachodniej ścianie nawy obok wieży i jeden w przyziemiu wieży).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Czeglédy I., Entz G., Reisinger M., Mendele F., Az egregyi Árpád-kori templom, „A Veszprém Megyei Múzeumok Közleményei 6”, Veszprém 1967.
Koppány T., A Balaton-felvidék románkori templomai, „A Veszprém Megyei Múzeumok Közleményei 1”, Veszprém 1963.