Historia
Franciszkański klasztor w Egervár założony został przez bana Chorwacji László Egervára. Nie ma pewności kiedy dokładnie doszło do fundacji, ale budowa konwentu prawdopodobnie mogła rozpocząć się w latach 1489 – 1490. Wiadomo, iż w 1493 roku przy kościele klasztornym, którego budowa miała być już wówczas w bardzo zaawansowanym stanie, pracował złotnik, a w 1494 roku malarz szkła, witrażysta. Najpewniej do 1496 roku kościół klasztorny pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny był gotowy, gdyż pochowano w nim fundatora. Nadal trwały natomiast prace przy zabudowaniach klauzury, poświadczone źródłowo w 1498 roku.
Funkcjonowanie franciszkańskiego konwentu z Egervár odnotowane zostało w 1516 roku. W okresie tym w klasztorze mieszkać miał także biskup Bereck, wspomagający jego rozbudowę. Do 1554 roku działalność klasztoru możliwa była dzięki wsparciu rodów Kanizsai, a następnie Nádasdy. Konwent z Egervár należał do jednych z mniejszych na terenie Węgier. Według zapisów z 1535 roku zamieszkiwało go wówczas jedynie 11 braci.
Kres funkcjonowania klasztoru miał miejsce na początku lat 60-tych XVI wieku, kiedy to rodzina Nádasdy przeszła na wiarę protestancką. Kościół klasztorny przetrwał i przez jakiś czas funkcjonował jako świątynia protestancka. W XVII wieku, prawdopodobnie w czasie kampanii z 1664 roku, uległ spaleniu przez Turków, przy czym jego sklepienie zostało poważnie uszkodzone. Od końca XVII stulecia znalazł się w obszarze dóbr rodu Szécheny, którzy przeprowadzili jego renowację, zaś w latach 1749 – 1757 barokową przebudowę. Zmianie uległo wówczas wezwanie świątyni na św. Katarzynę. W związku z pożarem kościoła w latach 1918 – 1924 nastąpił jego remont, a w 1970 roku, elewacje zewnętrzne z wyjątkiem fasady zostały odrestaurowane w stylu gotyckim.
Architektura
Kościół klasztorny wzniesiony został jako budowla o długości 40,3 metrów, składająca się z pięcioprzęsłowego korpusu nawowego oraz nieco węższego i niższego trójprzęsłowego prezbiterium, zakończonego na wschodzie wielobokiem (pięć boków ośmioboku). Nawę utworzono zaledwie o 5 metrów dłuższą od mierzącego 17,6 metrów prezbiterium, co było cechą charakterystyczną kościołów klasztornych zakonów mendykanckich, mających pomieścić w chórze stalle wszystkich braci. Reguła zakonna nie pozwalała na budowę wyniosłych wież, dlatego przy kościele wzniesiono jedynie smukłą, niewysoką wieżę czworoboczną, dość nietypowo usytuowaną przy wschodniej części północnej ściany prezbiterium.
Elewacje kościoła opięte zostały od południa i wschodu uskokowymi przyporami (od północy były one zbędne z racji mieszczących się tam zabudowań klasztornych). Pomiędzy nimi przepruto wysokie, ostrołucznie zamknięte okna, cztery w nawie i sześć w prezbiterium. Wszystkie wypełniono trójdzielnymi maswerkami o późnogotyckich formach. Dodatkowe okno umieszczono na osi fasady zachodniej, gdzie też znalazło się głównej wejście do kościoła. Drugi portal wejściowy umieszczono od południa, pomiędzy drugą a trzecią przyporą. Pierwotnie pod oknami przebiegał gzyms, zaś na samym dole mury posadowiono na sfazowanym cokole. Wnętrze kościoła było przykryte sklepieniami żebrowymi.
Zabudowania klasztorne znajdowały się po północnej stronie kościoła. Otoczony krużgankami wirydarz mieścił się na wysokości korpusu nawowego, natomiast główne skrzydło wschodnie sąsiadowało z wieżą przy prezbiterium. Właśnie przez jej przyziemie, bardzo nietypowo, prowadziło wejście do kościoła, połączone z dwukondygnacyjną sienią oddzielającą skrzydło wschodnie od prezbiterium kościoła. Skrzydło wschodnie było długim, piętrowym budynkiem z dolnymi pomieszczeniami sklepionymi i górnymi przykrytymi płaskimi, drewnianymi stropami. Od zachodu konwent prawdopodobnie zamknięty był ścianą krużganka, natomiast na północy znajdował się kolejny, mniejszy dziedziniec, otoczony od zachodu, południa i północy budynkami. Całość była sporym, ceglanym założeniem jak na niewielki konwent, odzwierciedlającym hojność fundatorów.
Stan obecny
Kościół klasztorny w Egervár uchodzi dziś za największą późnogotycką, ceglaną budowlę w północno – zachodniej części Węgier. Za wyjątkiem całkowicie przekształconej w okresie nowożytnym fasady zachodniej, oraz hełmu wieży, od strony zewnętrznej posiada dziś pierwotną formę gotycką, wnętrze natomiast uległo całkowitej barokizacji. Większość fundamentów dawnego klasztoru po północnej stronie została zniszczona podczas budowy szkoły.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kőmíves Ü., Horváth R., Egervár településképi arculati kézikönyv, Egervár 2017.
Vándor L., A ferencesek középkori építészeti emlékei Zala megyében, „Zalai gyűjtemény”, 25/1986.