Historia
Pierwsza wzmianka o zamku Drégely („castrum Dragul”) pojawiła się w źródłach pisanych w 1285 roku, w trakcie podziału dóbr między członkami rodu Hont-Pázmány (Hunt-Poznan). Wybudowany został niewiele wcześniej około końca trzeciej ćwierci XIII wieku lub początku czwartej ćwierci, gdyż we wcześniejszej wzmiance źródłowej z 1274 roku nie był jeszcze odnotowany.
Po 1311 roku Drégely stało się własnością Máté Csáka, wielkiego możnowładcy suwerennie władającego północnymi rejonami Królestwa Węgierskiego, syna palatyna Petra Csáka. Upadek i śmierć Máté Csáka w starciu z siłami króla Karola Roberta w 1321 roku, spowodowały, iż zamek Drégely stał się budowlą królewską, siedzibą rejonu Hont. W latach 1328 – 1366 wymienionych zostało jego trzech zarządców, którymi byli Miklós, Marócsuk i Domokos, sam zamek zaś wzmiankowano jako „castrum Dragal”.
W 1390 roku zamek przeszedł jako dar królewski w zastaw rodziny Tari, lecz już w 1424 roku Lőrinc Tari i jego syn Rupert przekazali Drégely wraz z podległymi mu majątkami królowi Zygmuntowi, w zamian za prawo użytkowania innych posiadłości królewskich. W rękach węgierskiej Korony zamek pozostawał do 1438 roku. Wówczas to Zygmunt Luksemburczyk przekazał warownię arcybiskupowi ostrzyhomskiemu Jerzemu Pálóczy i jego następcom. Około połowy XV wieku Dénes Szécsi wzmocnił i rozbudował zamek, wykorzystywany przez kościelnych hierarchów z racji położenia na odludnych terenach głównie jako siedzibę na czas polowań.
Znaczenie zamku wzrosło na początku XVI wieku wraz z postępującym zagrożeniem tureckim. W Drégely schronienia miał szukać w 1508 roku arcybiskup Tamás Bakócz, uciekający przez szalejącą w mieście zarazą, a w 1529 roku arcybiskup Pál Várdai, wycofujący się przed Turkami zmierzającymi pod Wiedeń. W 1536 roku Turcy spustoszyli okoliczne tereny, choć zamku nie zdobyli. W 1541 roku padła Buda, w 1543 Esztergom (Ostrzyhom) i w 1544 roku Nógrád, Drégely stało się więc warownią przygraniczną, którą starano się dobrze zaopatrzyć i obsadzać garnizonem. Niestety w 1551 roku zamek został uszkodzony wybuchem prochu po uderzeniu pioruna. W kolejnym roku zabezpieczało go blisko 150 żołnierzy pod wodzą György Szondy, ale nadciągające siły tureckie Hadıma Ali Pashy liczyły około 10 tysięcy ludzi. Po odrzuceniu oferty kapitulacji Szondy zdołał odeprzeć 7 i 8 lipca kilka szturmów, ale na skutek ostrzału i natarcia z 9 lipca Drégely upadło. Zrujnowaną budowlę obsadził garnizon turecki, utrzymujący się na zamku do momentu ostatecznego porzucenia zamku w drugiej połowie XVI wieku.
Architektura
Zamek wzniesiono na wysokim, skalistym grzbiecie wzgórza o wysokości 444 metrów n.p.m., a około 240 metrów wysokości w stosunku do okolicznych osad. Urwiska były szczególnie strome od strony wschodniej, gdzie prawie pionowe skały zapewniały znaczną ochronę, ale także od północy i zachodu stoki były nieprzystępne. Jedynie na południu zbocze opadało nieco łagodniej, tam też pomiędzy skalnymi wypiętrzeniami poprowadzono drogę dojazdową do zamku.
Układ zamku dostosowany był do naturalnego kształtu terenu. Jego rdzeń, umieszczony w najwyższym punkcie wzniesienia, składał się z nieregularnego, wydłużonego na linii północ – południe pięcioboku, z dwoma budynkami, czy też wieżami mieszkalnymi po stronie północnej i południowej, połączonymi kurtynami murów wydzielającymi pośrodku dziedziniec (schemat popularny zwłaszcza w zamkach czeskich np. Dívci Kámen, Helfenburk u Bavorova). Zachodnia kurtyna była prosta, wschodni mur zaś składał się z dwóch połączonych pod skosem odcinków, w miejscu połączenia których znajdowała się niewielka, czworoboczna wieża, być może pełniąca rolę latryny (znajdowała się nad najbardziej stromymi skarpami). Obydwie wieże miały trapezowate w planie kształty. Południowa była bardziej nieregularna, pełniła także rolę wieży bramnej, z umieszczonym w przyziemiu przejazdem. Jej południowo – zachodni narożnik wzmocniony był masywną, pięcioboczną przyporą, być może pełniącą także rolę flankującej wjazd wieżyczki. Kolejna przypora umieszczona była pośrodku kurtyny zachodniej. I ona mogła dźwigać jakiś rodzaj obronnego ganku. Dodatkowe zabudowania o pomocniczym i gospodarczym charakterze mogły znajdować się w południowej części dziedzińca i przy zachodniej kurtynie muru. Część z nich była konstrukcji drewnianej lub szachulcowej. Na dziedzińcu funkcjonowała również wykuta w skale studnia lub zbiornik na wodę deszczową.
Rdzeń zamku otoczony był zewnętrznym murem, zbudowanym z trzech stron: od północy, zachodu i południa. Wschodnia część nie pozezwalała na jego wzniesienie z powodu braku miejsca, a wysokie skarpy i tak zapewniały wystarczające zabezpieczenie. Od zachodu zewnętrzny mur wydzielał wąski pas parchamu, na północny natomiast nieco szerszy dziedzińczyk, chroniony dwoma półkolistymi, narożnymi, otwartymi od wnętrza basztami: jedną zwróconą czołem ku północy, drugą skierowaną ku zachodowi. Mały dziedzińczyk utworzony był także po stronie południowej, na skalistym terenie przed jedną z głównych wież. Tam też znajdowała się brama wjazdowa do zamku, jeden z jego najbardziej charakterystycznych elementów. Do jej utworzenia wykorzystano bowiem skałę, przez którą przebito w dół korytarz ze schodami. Powyżej poprowadzono mur, być może tworzący niewielką wieżę nad bramą.
Około drugiej połowy XV wieku lub na początku XVI stulecia najbardziej newralgiczna, południowa część zamku została wzmocniona. Przed bramą wzniesiono wówczas rodzaj barbakanu o półkolistym rzucie, z obłą basteją, czy też wieżą działową wysuniętą ku południowi. Wjazd umieszczono po stronie południowo – wschodniej, tak by pozostawał w pełni pod kontrolą obrońców z wieży. Przypuszczalnie u podstawy najwyższej części grzbietu wzgórza funkcjonowały dodatkowe obwarowania drewniano – ziemne.
Stan obecny
Zamek znajduje się dziś w stanie zaawansowanej ruiny z niskimi murami zabezpieczonymi w trakcie ostatnich prac remontowo – badawczych. Choć niskie przetrwały one praktycznie we wszystkich partiach zamku, dzięki czemu jego układ jest dość czytelny. Wciąż widoczny jest wykuty w skale przejazd zewnętrznej bramy, a także odtworzony portal bramy wewnętrznej w wieży południowej. Najefektywniej ruiny wyglądają od zachodu, gdzie znajdują się dwie linie obwarowań, oraz od północy, gdzie stosunkowo dobrze zachowały się baszty półkoliste. Zamek za sprawą wydarzeń z 1552 roku jest jednym z węgierskich symboli narodowych oporu wobec tureckiej agresji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Majcher T., Drégely vára, „Castrum 1”, 1/2005.
Mordovin M., A drégelyvári ágyútorony, “Várak, kastélyok, templomok”, Pécs 2014.
Praznovszky M., Drégely ostroma 1552-ben, „Nagy Iván Történeti Kör Évkönyve”, évkönyv 1996, Balassagyarmat 1997.