Historia
Kościół we wsi Felsődörgicse (w średniowieczu zwanej Szentpéterdörgicse) zbudowany został przed 1231 rokiem, ponieważ odnotowano go wówczas pod wezwaniem św. Piotra. Prawdopodobnie jego najstarsze fragmenty wzniesiono już w XI wieku, a powiększono kolejno w XII i XIII stuleciu, co wykazywałoby na duże zaludnienie okolicznych terenów oraz duże dochody zamieszkującej tam ludności (prawie każda wieś na Balatonem miała murowany kościół w której utrzymywano plebana).
Dobra wokół Felsődörgicse należały we wczesnym średniowieczu do rodu Bogát-Radvány, przypuszczalnych fundatorów najstarszego kościoła, traktowanego przez nich jako miejsce pochówków. Od XIII wieku świątynia należała już do opactwa Tihany i miejscowej szlachty, spośród której najważniejszymi rodami od XIV wieku byli Zárkowie. W 1312 roku zawarli oni umowę z benedyktynami z Tithany o prawie patronatu nad kościołem św. Piotra.
W połowie XVI wieku ludność Felsődörgicse, podobnie jak i okolicznych osad, przeszła na protestantyzm. Wieś nie wyludniła się co prawda na skutek tureckich najazdów i wojennych spustoszeń, ale z pewnością podupadła (zbierane z Felsődörgicse podatki były bardzo niskie). Nie wiadomo do kiedy funkcjonował kościół św. Piotra. Jego porzucenie musiało jednak nastąpić długo przed 1781 rokiem, w którym to został ukazany na mapie jako niezadaszona ruina o stanie zbliżonym do dzisiejszego.
Architektura
W swej najstarszej formie kościół był niewielką budowlą o dość typowym układzie, składającym się z prostokątnej w planie nawy o wymiarach zewnętrznych 6 x 11 metrów, oraz węższego, kwadratowego prezbiterium po stronie wschodniej, które to zbudowano przy użyciu fragmentach nagrobków i grobowców z czasów rzymskich. Wejście do wnętrza prowadziło wówczas przez zachodnią ścianę nawy. W jej wschodniej części utworzone były dwie kamienne platformy ze schodami, prawdopodobnie ambony. Prezbiterium dostępne było po stopniu wzwyż i miało wewnątrz plan w kształcie podkowy.
Około XII wieku po zachodniej stronie nawy kościoła dobudowany został kwadratowy aneks wielkości 6 x 6 metrów, również z wejściem zachodnim. Służył on jako okazała kruchta, czy też narteks – kryty przedsionek przy frontowej ścianie kościoła, przeznaczony przede wszystkim dla katechumenów i pokutników. W jego czterech narożnikach znajdowały się filary, które przypuszczalnie podtrzymywały sklepienie pomieszczenia.
W XIII wieku mały wciąż kościół okazał się niewystarczający dla rozrastającej się liczby ludności, co doprowadziło do powstania jednej z najbardziej nietypowych wiejskich budowli sakralnych na terenie Węgier. Wielkość świątyni podwojono poprzez dostawienie od południa prostokątnej nawy i prezbiterium prawie o tej samej szerokości, zajmujących długość całej starszej części budowli łącznie z narteksem. Nawa zbudowana została poprzez dostawienie trzech ścian do starych murów, natomiast prezbiterium na wschodzie uzyskało własny mur także od północy, oddzielony wąską szczeliną od prezbiterium XI-wiecznego. Po stronie południowej budowlę wzmocniono jedną przyporą, wykorzystaną w XIV wieku przy wzniesieniu małego pomieszczenia ossuarium.
Wejście do XIII-wiecznej budowli, po zamurowania portalu zachodniego w narteksie, utworzono w ścianie południowej nawy. Po wschodniej stronie nawy utworzono wąskie, przykryte kolebką pomieszczenie, prawdopodobnie przeznaczone dla opatów Tithany, za którego arkadą mieściło się również przykryte sklepieniem kolebkowym prezbiterium. Zarówno nawę jak i środkowe pomieszczenie skomunikowano ze starą częścią kościoła. Oświetlenie zapewniały wąskie, prostokątne otwory okienne, w nawie przebite na dwóch poziomach, pojedynczy okrągły otwór w południowej ścianie prezbiterium oraz wąski, rozglifiony do wnętrza otwór wschodni. Po stronie zachodniej przebito tylko jeden otwór o kształcie krzyża równoramiennego.
Stan obecny
Jeden z najbardziej niezwykłych zabytków węgierskiej architektury sakralnej przetrwał w całkiem dobrym stanie. Zachowały się przede wszystkich mury obwodowe południowej, XIII-wiecznej części kościoła, sięgające prawie pełnej wysokości, łącznie ze szczytami nawy i prezbiterium. Północna część budowli była w zasadzie nieznana i przykryta ziemią do czasu przeprowadzenia badań archeologicznych w XX wieku, które to dopiero ukazały dolne partie ścian wczesnośredniowiecznej nawy, prezbiterium i narteksu. Zabytek udostępniony jest dla zwiedzających a wstęp na jego teren jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Éri I., Az öt Dörgicse öt románkori temploma 1., “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám augusztus, Pécs 2006.
Éri I., Gerőné-Krámer M., Szentléleky T., A dörgicsei középkori templomromok, „Magyar Műemlékvédelem 1959-1960″, Budapest 1964.
Koppány T., A Balaton-felvidék románkori templomai, „A Veszprém Megyei Múzeumok Közleményei 1”, Veszprém 1963.