Historia
Gotycki zamek Csesznek zbudowany został na przełomie XIV i XV wieku z inicjatywy możnego rodu Garai, na miejscu starszej budowli z końcowego okresu panowania Arpadów, która została prawie całkowicie rozebrana w czasie prac budowlanych. Tą pierwszą warownię ufundował przypuszczalnie miecznik królewski Jakab, odnotowany w źródłach pisanych w 1263 roku. W XIV wieku miejscowe dobra przeszły na własność węgierskiej Korony, a w 1392 roku przekazane przez Zygmunta Luksemburczyka rodzinie Garai, jednemu z najbardziej wpływowych rodów w okresie poprzedzającym wojny husyckie. Postanowili oni wznieść swą nową siedzibę od podstaw, zgodnie ze standardami ówczesnych czasów, dbając o komfort i wygodę, a ochronę powierzając przede wszystkim wyjątkowo dogodnym warunkom terenowym. Prace budowlane zakończono przed 1424 rokiem, kiedy to na zamku umieszczono tablicę z tęże datą.
Ród Garai wymarł w 1482 roku. Csesznek podarowany został wówczas przez króla Macieja Korwina Stefanowi Zápolya (István Szapolyai), późniejszemu żupanowi szaryskiemu i palatynowi królestwa Węgier. Jego syn Jan (János Szapolyai), od 1526 roku król węgierski, w roku koronacji przekazał Csesznek Bálintowi Törökowi. Nowy właściciel cieszył się zamkiem jedynie do 1540 roku, kiedy to Csesznek zdobyły wojska walczącego z Zápolyą Ferdynadna Habsburga. Budowlę przejął dowódca Egeru, István Csaba, zmarły już rok później, a następnie wodowa pod nim, która oddała się pod ochronę królewską. Po upadku Veszprém w 1552 roku znaczenie zamku wzrosło, co zaowocowało rozbudową, zwłaszcza na terenie podzamcza, oraz wzmocnieniem obwarowań, które w 1561 roku dały radę odeprzeć turecki najazd.
W 1594 roku w ręce Turków dostało się nieodległe miasto Győr, poddany został także zamek Csesznek. Okupacja turecka nie trwała jednak długo, oba powyższe miejsca odbite zostały już w 1598 roku. Po raz kolejny zamek zajęty został w 1618 roku w trakcie antyhabsburskiego powstania Gábora Bethlena. Choć w kolejnych latach kilkukrotnie przechodził z rąk do rąk, to na podzamczu wciąż powstawały nowe zabudowania. W 1683 roku zamek zajęły wojska antyhabsburskich powstańców Imre Thökölego, a w 1704 i 1705 roku kurucowie Franciszka (Ferenca) Rakoczego II, którzy do 1709 roku wykorzystywali Csesznek jako magazyn amunicji i żywności. W tymże roku zamek odbity został przez wojska cesarskie i przekazany Ferencowi Esterházy. Magnat dokonał jego barokowej przebudowy, ale potomkowie Ferenca opuścili Csesznek na korzyść wygodniejszej rezydencji pod koniec XVIII wieku. Do całkowitej ruiny budowlę doprowadziło trzęsienie ziemi oraz kilkukrotne pożary spowodowane uderzeniami piorunów.
Architektura
Zamek zbudowany został na wysokim wzgórzu o stromych i skalistych stokach, wydłużonym na linii wschód – zachód. Zbocza nieprzystępne były zwłaszcza od strony północnej, wschodniej i południowej, a jedyne łagodniejsze podejście znajdowało się od zachodu, skąd następnie północnym stokiem osiągnąć można było podzamkową osadę. Od południa i zachodu podstawę wzgórza opływał niewielki strumień, łączący się na północnym – zachodzie z kolejnym niedużym ciekiem wodnym, oddalonym już od zamku na nieco większą odległość około dwustu metrów.
Rezydencjonalno – reprezentacyjny rdzeń zamku usytuowano w najwyżej położonym, najbezpieczniejszym miejscu wzgórza, w jego wschodniej części. Kamienne mury dostosowano do kształtu skalistego terenu, przez co uzyskały one wydłużony kształt z wielobocznym krańcem zachodnim i prostą ścianą wschodnią. Wjazd w ich obręb znajdował się w zachodniej części ściany północnej, skąd międzymurzem droga prowadziła na dziedziniec zamku dolnego (podzamcza). Zewnętrzny mur wokół zamku górnego poprowadzono tuż przy krawędziach stoków, a od południa wzmocniono podkowiastą wieżą, wysunięta przed sąsiednie kurtyny na teren zamku dolnego. Parcham nie był dookolny, gdyż od północy zabrakło już na niego miejsca, z powodu skalistych urwisk podchodzących pod mury samego zamku górnego. Miejsce to wykorzystano do utworzenia płytkiego ryzalitu wzmocnionego dwoma przyporami, zapewne wykorzystywanego do pomieszczenia latryn.
Wewnątrz zamek górny dzielił się w przyziemiu na dużą salę w części wschodniej, dwa mniej więcej równej wielkości pomieszczenia przy murze południowym, nieregularne pomieszczenie zachodnie oraz sień wejściową od północy, pierwotnie niezadaszoną, pełniącą rolę małego dziedzińczyka. Umieszczony był na nim w południowym zaułku kamienny zbiornik na wodę deszczową, odprowadzaną kanałami i rzygaczami z dachów budynków (jeden z nich miał formę lwa). Pomieszczenie obok zbiornika najpewniej pełniło rolę kuchni, a pozostałe komory zapewne także miały funkcje gospodarcze. Powyżej parteru znajdowały się jeszcze dwa piętra, wypełnione komnatami mieszkalnymi i reprezentacyjnymi. Na pierwszym piętrze w sumie znajdowało się pięć dużych, sklepionych sal, z których największa, wschodnia, mogłyby być aulą przeznaczoną do urządzania uroczystości i przyjmowania gości.
Podzamcze otaczało górną część zamku z trzech stron i częściowo ze strony czwartej, północnej. Także tam na kształt obwarowań i zabudowy decydujący wpływ miał kształt terenu. Na wschodzie i południu mury podzamcza poprowadzono wzdłuż krawędzi stoków blisko muru parchamu zamku górnego, natomiast po stronie zachodniej utworzyły one podłużny dziedziniec, pierwotnie wypełniony drewnianą lub szachulcową zabudową gospodarczą. Wjazd na jego teren usytuowano w narożniku północno – zachodnim, gdzie flankowany był przez wieloboczną wieżę. Przed nią długa kurtyna muru tworzyła na opadającym stoku szyję wjazdową do zamku. Obronę podzamcza, a zarazem drogi do zamku, zapewniała przede wszystkim masywna, czworoboczna wieża wschodnia, wzniesiona na skalnym występie przy samej krawędzi wzgórza. Połączono ją z zamkiem górnym kładką, podpartą pośrodku przez wysoki kamienny filar. Być może formę drobnych wież miały zwieńczenia dwóch przypór wysuniętych przed lico murów w południowo- zachodniej i zachodniej części podzamcza.
Stan obecny
Csesznek jest dziś przystosowaną dla turystów tzw. trwałą ruiną, poddaną w XX wieku pracom zabezpieczającym, które niestety przy okazji zniszczyły część pierwotnych detali architektonicznych, a w architekturę zamku wprowadziły uzupełnienia wykonane z cegieł maszynowych (nowożytna wieża północno – zachodnia na podzamczu, obramienia okien). Do czasów współczesnych zachowały się mury obwodowe zamku górnego, przetrwałe do poziomu korony w części wschodniej i zachodniej, ale poprzebijane nowożytnymi, dużymi otworami okiennymi, nieco obniżony obwód zewnętrznego muru parchamu wraz z wieżą podkowiastą, czworoboczna wieża wschodnia wraz z najbardziej charakterystycznym elementem zamku – odtworzoną kładką osadzoną na kamiennym filarze, oraz obniżone mury podzamcza wraz z reliktami nowożytnych zabudowań gospodarczych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Paál J., Újra vár a cseszneki vár, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám június, Pécs 2007.
Rácz M., A cseszneki vár a 21. században, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám február, Pécs 2010.
Rácz M., Csesznek vára „Castrum 11″, Budapest 2010.