Historia
Zamek Buják prawdopodobnie wzniesiony został pod koniec XIII wieku, gdyż pierwsza wzmianka pisemna o nim pojawiła się w 1303 roku. Nie wiadomo kto był jego fundatorem, któryś z możnych rodów dzierżących okoliczne dobra czy też jeden z węgierskich władców. W 1318 roku oblegany był przez wojska Mateusza Csáka, suwerennie władającego północną częścią królestwa. Oddziały dowodzone przez Istvána, syna Ibura, nie zajęły jednak zamku, gdyż w porę z odsieczą przybyła armia królewska pod wodzą Pála, syna Denesa. Od tamtego wydarzenia zamek z pewnością był już własnością władców węgierskich.
W 1386 roku Buják otrzymał palatyn Miklós Garai, jako darowiznę od królowej Marii Andegaweńskiej, co potwierdził w 1393 roku król Zygmunt Luksemburczyk. Już jednak w 1424 roku, po wymarciu rodu Garai, Zygmunt przekazał zamek i okoliczne ziemie swojej żonie, królowej Barbarze. Kolejny władca, Albrecht II Habsburg, odebrał Buják Barbarze i przekazał Istvánowi, synowi Jánosa Báthori. W chaosie końca wojen husyckich zamek miał być co najmniej raz oblegany, pozostał jednak w rękach rodzony Báthori (Batory) do końca pierwszej ćwierci XVI wieku.
Dwa lata po wielkiej klęsce pod Mohaczem, w trakcie walk o koronę po śmierci na polu bitwy Ludwika Jagiellończyka, król Jan Zápolya odebrał zamek dotychczasowym właścicielom, przekazując wiernemu sobie Istvánowi Werbőczy. Ród Batory odzyskał Buják najpóźniej w 1551 roku. András Batory wzmocnił wówczas i naprawił mury zamkowe, a także przystosował do użycia broni palnej (wielka basteja północna). Prace modernizacyjne nie okazały się jednak skuteczne, gdyż już w kolejnym roku Buják zdobyły zaledwie po pięciu dniach walk wojska tureckie Ali paszy. Nieco wcześniej, jeszcze pod rządami na zamku chrześcijan w 1550 roku, na łąkach i stokach w okolicy Bujáku odbyć się miał słynny swego czasu pojedynek między Györgym, kapitanem zamku Hollókő, a Hubiárem, dowódcą zamku Szandavár. Pojawiło się na nim kilka ówczesnych węgierskich i tureckich osobistości oraz prawie 350 jeźdźców. Drużyny tureckie i węgierskie wymieniły się poręczycielami i zakładnikami, wspólnie wybrano także sędziów. Walczono konno, pieszo i na pistolety, a gdy obaj pojedynkowicze byli już ranni, uznano pojedynek za zakończony i wojska w pokoju wróciły do swoich zamków.
W 1554 roku według tureckiego spisu garnizon zamku wynosił 53 żołnierzy. Według rejestru najemników tureckich z lat 1556-1557 załoga Bujáku liczyła 24 osoby, w latach 1557-1558 30 żołnierzy, oraz w latach 1568-1569 także 30 zbrojnych. Nie wiadomo jak liczny był garnizon w 1593 roku, kiedy to zamek odbiły wojska węgierskie. Buják stał się własnością Istvána Batory, choć już w 1605 roku na krótko zdobyły go oddziały Istvána Bocskaia, przywódcy antyhabsburskiego powstania. W latach 1618-1619 parlament debatował o złym stanie zamku, zaś w 1655 roku nakazał obsadzić go 150 kawalerzystami i 50 żołnierzami piechoty. Pomimo tego w 1663 roku Buják zdobyli Turcy pod wodzą Hassana agi. Wkrótce potem zamek odbiły wojska węgierskie Imre Balassiego i nie bacząc na obietnicę swobodnego odwrotu wymordowały wycofujący się garnizon. Z tego powodu jeszcze w tym samym roku Turcy ponownie zdobyli Buják, w odwecie wymordowując węgierską załogę. Przypuszczalnie wycofali się z zamku po 1666 roku, podpalając uprzednio zabudowania, choć Buják był jeszcze zajmowany w trakcie kampanii wojennej Jana Sobieskiego z 1683 roku. Kilka lat później został ostatecznie zniszczony i opuszczony.
Architektura
Buják zbudowano na wysokim wzgórzu, w zakolu strumienia otaczającego wzniesienie od północy, zachodu i w nieco dalszej odległości od południa. Droga dojazdowa na szczyt prowadziła nieco łagodniejszym podejściem od strony południowej, skąd następnie po wschodnim stoku osiągało się główny dziedziniec. U schyłku średniowiecza zamek składał się z dwóch obwodów murów obronnych, obu dostosowanych do kształtu terenu, który nadał im w planie kształt zbliżony do owalu lub migdała, z kurtynami poprowadzonymi wzdłuż krawędzi stoków.
Wewnętrzny obwód murów zajmował najwyższą partię wzgórza i najpewniej był najstarszą częścią warowni. Tworzył centralnie usytuowany dziedziniec, którego zachodnią część stanowiły umieszczone w rzędzie zabudowania mieszkano – reprezentacyjne. Ich tylne ściany stanowiły zarazem odcinki obwodu obronnego. Były jednotraktowe, a przynajmniej jedno z nich przechodzić mogło w formę wieży, znanej z dawnych przekazów ikonograficznych. Pośrodku dziedzińca funkcjonowała studnia.
Zewnętrzny obwód murów powtarzał z grubsza kształt muru wewnętrznego, wydzielając pomiędzy nimi parcham, jedynie po stronie północnej przechodzący w nieco szerszy dziedzińczyk, zamknięty odcinkiem prostej kurtyny. Parchamem (międzymurzem) poprowadzona była droga dojazdowa, przy czym bramy umieszczono w różnych częściach zamku, tak by wydłużyć czas potrzebny na osiągnięcie centralnej części zamku i móc na jak najdłuższym odcinku kontrolować przybywających z korony wyżej położonych murów.
Po stronie wschodniej na stoku wzgórza utworzono trzeci pas obwarowań, tworzący długą szyję bramną, mniej więcej pośrodku przegrodzoną czworobocznym budynkiem bramnym. Na północy szyja prowadziła do wzniesionej około połowy XVI wieku wielkiej podkowiastej bastei artyleryjskiej. Pierwsza, zewnętrzna brama znajdowała się po przeciwnej, południowej stronie zamku i najpewniej nie miała zbyt wyszukanych urządzeń obronnych.
Stan obecny
Dojście na wzgórze zamkowe możliwe jest z położonej po jego południowej stronie wsi Buják, szlakiem zaczynającym się na prawo od Dyrekcji Lasu Buják (Bujáki Erdészeti), skąd wiedzie 500 metrowej długości ścieżka do platformy widokowej, a następnie kolejny odcinek o długości około 400 metrów do samego zamku. Do czasów współczesnych przetrwały odcinki zewnętrznego obwodu murów obronnych wraz z fragmentami szyi bramnej i bastei północnej. Na terenie zamku górnego widoczne są jedynie nieduże relikty murów zabudowań mieszkalnych, gęsto porośnięte krzewami i inną niską roślinnością.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kovács M., Majcher T., Mátyó E., A Bujáki Vár és környezetének turisztikai célú hasznosítására vonatkozó fejlesztési program – beruházás megvalósíthatósági tanulmánya, Héhalom 2013.
Pálmány B., Végvárak Nógrád vármegyében a török kiűzése ев az újratelepítés korszakában (1663—1703), „Nógrád Megyei Múzeumok Évkönyve XII”, Salgótarján 1986.