Historia
Pierwszy, późnoromański kościół w średniowiecznej osadzie Daróc, pierwotnie królewskiej a od czwartej ćwierci XIII wieku będącej własnością Darócich z rodu Gutkeled, zbudowany został przypuszczalnie w pierwszej połowie XIII stulecia. Jego pleban o imieniu Benedek po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w papieskich spisach dziesięciny z lat 1332-1335. Sam kościół wzmiankowano dopiero w 1423 roku, kiedy to synowie Istvána Daróci chcieli sprzedać swe miejscowe dobra wraz z częścią prawa patronatu świątyni („portionem iuris patronatus Ecclesie ibidem fundate”). Następnie w latach 1435 i 1436 źródła kilkukrotnie wspominały murowany kościół bez wieży, ale z dzwonnicą („ecclesiam lapideam sine turri cum sepultura et pede campane”), natomiast w 1465 roku pozostawiły informację o pierwotnym wezwaniu świątyni, poświęconej w średniowieczu św. Marcinowi.
Około czwartej ćwierci XIV wieku romański kościół został rozebrany, a na jego miejscu wzniesiono nową, większą świątynię, powstałą już w stylistyce gotyckiej. Prawdopodobnie miało to związek z polepszeniem sytuacji materialnej i wzrostem znaczenia rodziny Darócich, najpewniej patronów i inicjatorów przebudowy. Następnie około 1465 roku przebudowany został korpus kościoła, lecz prace dotknęły już tylko detali architektonicznych i wystroju. Utworzono wówczas nowy, późnogotycki portal zachodni oraz przebito większe okna. Średniowieczne przekształcenia zakończono na początku XVI wieku wraz z dostawieniem małego ossuarium.
W drugiej połowie XVI wieku kościół został w bliżej nieznany sposób przebudowany, zapewne w związku z jego przejęciem przez kongregację protestancką. W XVIII stuleciu mała świątynia wciąż nie posiadała wieży i nie odgrywała większego znaczenia, dzięki czemu zachowywała późnośredniowieczny charakter. Przepadł on w 1834 roku, kiedy to kościół poważnie uszkodziło trzęsienie ziemi, po którym prace naprawcze przeprowadzano przez cztery lata. W ich trakcie zbudowano murowaną wieżę, a rozebrano zakrystię, ossuarium i arkadę tęczy. Efekty renowacji częściowo przepadły z powodu pożaru z 1862 roku, po której ponowne naprawy trzeba było przeprowadzić w latach 1863-1868. Ostania duża renowacja kościoła miała miejsce w latach 90-tych XX wieku.
Architektura
Pierwszy, romański kościół w Daróc był bardzo małą budowlą jednonawową na planie prostokąta, zamkniętą na wschodzie półkolistą apsydą. Na podmurówce z łamanego kamienia wzniesiono mur ceglany o grubości 0,9 metra, którego cokół utworzono z profilowanych kamieni o niewielkich krawędziach. Wejście znajdowało się po stronie południowej w uskokowym portalu, natomiast wnętrze oświetlały małe, półkoliście zamknięte okna o kamiennych ościeżach.
Kościół gotycki składał się z pojedynczej nawy na planie prostokąta oraz węższego od niej i krótszego prezbiterium, na wschodzie zamkniętego trójbocznie. Wokół obu tych części biegł sfazowany cokół, przerwany jedynie po północnej stronie prezbiterium, co wskazywałoby na istnienie tam niedużej zakrystii, obok której przy zachodniej ścianie w pierwszej połowie XVI wieku wzniesiono ossuarium. Prezbiterium miało zewnętrzne elewacje gładkie, przebite jedynie dwoma wąskimi oknami o obustronnych rozglifieniach i trójlistnych zwieńczeniach. Nawę podparto dwoma przyporami, usytuowanymi prostopadle do dłuższej osi przy wschodnich narożnikach. Oświetlenie zapewniono w niej u schyłku średniowiecza dwoma większymi oknami ostrołucznymi, umieszczonymi we wschodniej części ściany południowej (zapewne powstały one na miejscu mniejszych okien o zbliżonej formie do tych w prezbiterium). W obu laskowanie utworzyło dwa prześwity o trójlistnych zamknięciach.
Główne wejście do kościoła pierwotnie znajdowało się w fasadzie zachodniej, od drugiej połowy XV wieku w bogato profilowanym, ostrołucznym portalu z nietypowo przenikającymi się wałkami w archiwolcie. Drugi portal o dwuramiennym (siodłowym) zamknięciu znajdował się w ścianie południowej. Wewnątrz, pomimo braku przypór, prezbiterium przykryte zostało sklepieniem, krzyżowo – żebrowym ponad prostokątnym przęsłem zachodnim oraz sklepieniem sześciodzielnym ponad wschodnim zamknięciem. Ich żebra spięto zwornikami o kształtach tarcz herbowych oraz opuszczono na wsporniki osadzone na wysokości okiennych parapetów. W ścianie południowej utworzono sedilia, natomiast elewacje pokryto barwnymi malowidłami przedstawiającymi świętych.
Stan obecny
Pierwszy, romański kościół z Beregdaróc nie zachował się, wiedza o nim czerpana jest jedynie z badań archeologicznych. Natomiast widoczny dziś kościół gotycki różni się częściowo od budowli utworzonej w średniowieczu. Największą zmianą było wyburzenie ściany zachodniej i przedłużenie nawy o około 1,3 metra oraz dostawienie do nowej części czworobocznej wieży. Na szczęście oryginalny portal nie został zniszczony, lecz przełożono go do przesuniętej ściany zachodniej, odtąd znajdującej się w podwieżowej kruchcie. Prezbiterium jest dziś wyższe niż pierwotnie, a w jego wnętrzu na skutek pożarów całkowicie przepadły średniowieczne polichromie (widoczne są po nich jedynie gdzieniegdzie ślady czerwonych pasów). Wyburzona została również zakrystia oraz późnogotyckie ossuarium. Dzięki renowacji z końca XX wieku odtworzono gotyckie okna i zamurowano otwory nowożytne w nawie i prezbiterium, a wewnątrz z ocalałych elementów zrekonstruowano sklepienie oraz arkadę tęczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Középkori templomok a Tiszától a Kárpátokig, red. T.Kollár, Nyíregyháza 2013.
Lőrincz Z., Hapák J., Tedd templomoddá istenem. Válogatás Árpád – és középkori eredetű református templomokból, Budapest 2002.