Historia
Wieś Máma, w której zbudowany został kościół św. Władysława, po raz pierwszy pojawiła się w źródłach pisanych już w 1109 roku. Przekazano wówczas, iż miejscowe dobra król podarował kilka lat wcześniej zakonnicom z pobliskiego klasztoru Veszprémvölgy. Jeśli istniał we wsi już w tym czasie kościół to zapewne był konstrukcji drewnianej. Murowany po raz pierwszy odnotowano w 1296 roku, w dokumencie arcybiskupa ostrzyhomskiego Lodoméra (ecclesia Sancti Ladislai de Mama). Wybudowany został prawdopodobnie w pierwszej połowie XIII wieku, na co wskazywałoby jego wezwanie, rozpowszechnione po śmierci króla Władysława i jego wyświęceniu w 1192 roku, popularne szczególnie w czasach panowania Beli IV.
W XIV wieku wzmianki o wsi i kościele stały się dużo częstsze (dotyczyły głównie sporów majątkowych), pośród nich przekazano między innymi że król Ludwik Wielki potwierdził przywileje klasztoru i jego prawo własności do osady Máma i jej parafialnego kościoła. Od początku XV wieku zaczęli być wymieniani w źródłach pisanych miejscowi proboszczowie. Prawdopodobnie w okresie tym świątynię powiększono o niewielką gotycką zakrystię.
W pierwszej połowie XVI wieku pustoszone przez Turków ziemie przejęli bezprawnie właściciele zamku Varpalota, ale po upadku Veszprém w 1552 roku i ucieczce zakonnic z Veszprémvölgy do Körmend, podatki z Mámy i okolicznych, częściowo wyludnionych terenów, zaczęli już ściągać Turcy. Odbudowę kościoła rozpoczęli w XVII stuleciu jezuici z Győr. W ramach zawartego przez nich kontraktu budowlanego otynkowane i pobielone zostało wnętrze oraz zewnętrze elewacje kościoła, wykonane tynkowane sufity i nowe posadzki. Wzniesiono również nową zakrystię na fundamentach starej, średniowiecznej.
Na początku XVIII wieku Máma była wyludnioną i podupadłą wsią, której pola uprawiali chłopi z okolicznych osad, choć sam kościół opisywany był jako znajdujący się jeszcze w dobrym stanie. Wykorzystywany był okazjonalnie i zapewne nie pełnił już funkcji parafialnej. W kolejnym stuleciu również on podupadł, aż w latach 1930-1932 w Balatonfűzfő wybudowano nowy kościół, a narożnik południowo – zachodni zabytkowej budowli rozebrano w celu wykorzystania materiałów budowlanych. W krótkim czasie doprowadziło to prawie do całkowitej ruiny całą budowlę.
Architektura
Kościół wzniesiono na niskim wzgórzu, równoległym do brzegu Balatonu. Był on niedużą, wiejską budowlą sakralną, wzniesioną w stylistyce romańskiej z kamienia wapiennego wiązanego mocną zaprawą, na najbardziej rozpowszechnionym planie składającym się z pojedynczej, prostokątnej nawy o wymiarach 6,4 x 8,5 metra, węższego od niej, czworobocznego prezbiterium po stronie wschodniej wielkości 2,7 x 4 metry i nieco późniejszej, ale jeszcze średniowiecznej zakrystii po stronie północnej. Zakrystia jako jedyna odbiegała od schematu, gdyż została przystawiona do nawy a nie do prezbiterium, jak to najczęściej praktykowano, zapewne z powodu zbyt małych rozmiarów tego ostatniego. Nawa i prezbiterium przykryte były osobnymi dachami dwuspadowymi, pokrytymi gontem (dach prezbiterium posiadał niższą wysokość okapu).
Elewacje kościoła pozostawiono nieoskarpowane, przeprute jedynie wąskimi, zamkniętymi półkoliście i obustronnie rozglifionymi oknami. Dwa takie otwory oświetlały od południa nawę, a po jednym od południa i wschodu prezbiterium. Strona północna zgodnie ze średniowieczną praktyką budowlaną pozbawiona była okien, zarówno w nawie jak i prezbiterium. Ściana zachodnia natomiast mogła mieć jedynie niewielkie okienko doświetlające poddasze w partii szczytowej. Wejście do kościoła prowadziło poprzez portal umieszczony w zachodniej części południowej ściany nawy. Był on osadzony w płytkim ryzalicie, z półkolistą archiwoltą i ościeżami z czerwonego piaskowca. Jego detale nie są znane, mógł być jednak od zewnątrz jedyną ozdobioną częścią świątyni, pozbawionej innych typowych dla romanizmu dekoracji i bardzo prostej.
Wewnątrz nawę przykryto płaskim stropem belkowym, zaś prezbiterium, pomimo braku przypór, sklepieniem kolebkowym (pozwalały na to niewielkie rozmiary prezbiterium i stosunkowo grube mury o szerokości 0,8 metra). Jego wysokość wynosiła około 2,5 metra. Obie główne części kościoła rozdzielała półkoliście zwieńczona arkada tęczy, pierwotnie pokryta barwnymi polichromiami. Nad nią otwór w szczycie wschodnim nawy łączył się z poddaszem nad prezbiterium. Sklepieniem przykryta była również zakrystia. Ściany kościoła grubo otynkowano i pobielono (zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz), posadzka zaś utworzona była z gliny. W północny murze prezbiterium umieszczono niszę ścienną o wymiarach 40 x 50 cm, prawdopodobnie pełniącą funkcję armaria.
Stan obecny
Kościół jest dziś ruiną z zachowanym, częściowo odbudowanym współcześnie prezbiterium oraz z odbudowaną w XVII wieku zakrystią (na fundamentach średniowiecznych). Mury nawy do pełnej wysokości przetrwały po stronie wschodniej (wraz z arkadą tęczy i szczytem) i prawie w całości po stronie północnej, natomiast ściana południowa widoczne jest tylko w części wschodniej do wysokości około 4 metrów (wraz z reliktami dwóch okien), a ściana zachodnia jedynie w partii fundamentowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Czeglédy I., Koppány T., A Balatonfűzfő-mámai románkori templomrom, „A Veszprém Megyei Múzeumok Közleményei 2”, Veszprém 1964.
Koppány T., A Balaton-felvidék románkori templomai, „A Veszprém Megyei Múzeumok Közleményei 1”, Veszprém 1963.