Historia
Kościół św. Władysława prawdopodbnie zbudowany został na przełomie XIII i XIV wieku. Od XV wieku wieś Szentlászló wraz z kościołem należała do dóbr zamku Csesznek posiadanego przez ród Garai, a po zniszczeniu zamku do majątku Bakony Esterházych. W XVI i XVII wieku najazdy tureckie spustoszyły pobliskie obszary, jednak wieś nie została wyludniona. Jej zniszczenie nastąpiło w 1687 roku, kiedy spłonął także kościół, choć wkrótce został on odbudowany za zgodą właścicieli ziemskich. Obok kościoła zbudowano wówczas drewnianą dzwonnicę. Na prośbę mieszkańców Szentlászló, w 1744 roku władze Veszprém wystąpiły o pozwolenie królewskie na kolejny remont kościoła, wówczas już luterańskiego, i budowę nowego dachu. Na podstawie otrzymanego aktu królewskiego zezwolenie uzyskano w 1754 roku. Następne mniejsze naprawy miały miejsce w 1800 i 1802 roku. Ostatnia zakrojona na szeroką skalę przebudowa kościoła miała miejsce w 1816 roku, kiedy to przedłużono korpus ku zachodowi, wniesiono wieżę i przesklepiono na nowo prezbiterium. W 1867 roku w barokową wieżę uderzył piorun, a kościół spłonął. Został następnie odbudowany w niezmienionej formie.
Architektura
Kościół wzniesiono pośrodku wsi, na niskim zboczu, dziś gęsto porośniętym drzewami. Powstał jako budowla ceglana, stylistycznie osadzona na pograniczu romanizmu (portal południowy, okna, lizeny) i gotyku (sklepienia żebrowe, wieloboczne zamknięcie prezbiterium). Wzniesiono go jako świątynię orientowaną, a więc zwróconą dłuższą osią na linii wschód – zachód. Pierwotnie składał się z jednonawowego, dwuprzęsłowego korpusu oraz nieco węższego, wielobocznego prezbiterium, złożonego z pięciu ścian ośmioboku. Być może zachodnia część nawy była oryginalnie zwieńczona niedużą wieżą (na co wskazywałaby dwukolumnowa empora wewnątrz).
Podział korpusu na przęsła zapewniły dwie przypory, umieszczone po jednej pośrodku elewacji północnej i południowej. Oprócz nich elewacje korpusu i prezbiterium wzmocniono w narożach lizenami, wyrastającymi z cokołu i połączonymi ze sobą pod okapem dachu arkadkowym fryzem (później zastąpionym fryzem z ukośnie ustawionych cegieł). Wnętrze było słabo oświetlone, gdyż ściany przepruto oknami jedynie od południa i wschodu. W nawie umieszczono trzy obustronnie i schodkowo rozglifione, półkoliście zamknięte okna, z których jedno było nieco krótsze z powodu umieszczenia nad portalem wejściowym. Ponadto w zachodniej części ściany południowej nawy przebito bardzo wąski otwór szczelinowy doświetlający emporę. Prezbiterium oświetlały dwa półkoliste, wąskie okna o obustronnych ale już nie schodkowych rozglifieniach.
Wejście znalazło się w zachodnim przęśle nawy, w ścianie południowej, w płytkim ryzalicie wysuniętym przed lico murów kościoła. Otrzymało formę uskokową, z półkolistą archiwoltą profilowaną wałkami oraz z dwoma kolumienkami wstawionymi w uskoki z każdej strony przejścia. Całość posadowiono na profilowanym cokole, a zarówno kolumienki jak i zwieńczenia uskoków zaopatrzono w kielichowate, pokryte dekoracją roślinną kapitele. Ich dekoracje przedłużono po bokach na fasadę ryzalitu.
Wnętrze nawy zostało rozdzielone na przęsła dwoma lizenami. Oba z przęseł przykryto sklepieniem krzyżowym, natomiast znajdujące się za arkadą tęczy prezbiterium sklepieniem sześciodzielnym. Zachodnią część nawy wypełniała empora, oparta na dwóch symetrycznie położonych kolumnach o wysokości około 2,2 metrów i dwóch filarach przyściennych, podtrzymujących trzy półkoliste arkady. W przyziemiu była ona podzielona na trzy podsklepione przęsła. Kolumny miały czworoboczne bazy, kostkowe kapitele zdobione w górnych narożnikach płaskorzeźbionymi spiralnymi wzorami oraz czworoboczne, poszerzające się ku górze abakusy. Schody na emporę musiały prowadzić wprost z nawy, nie były bowiem umieszczone w grubości murów obwodowych, najpewniej nie było też żadnego portalu wiodącego z piętra na zewnątrz. Na piętrze, które było podsklepione, znajdować się mogły ceglane filary podtrzymujące wieżę, co w połączeniu ze sklepieniem byłoby rozwiązaniem rzadko spotykanym.
Stan obecny
Kościół zachował w większości romańskie mury i swój pierwotny układ, choć od strony zachodniej jego średniowieczny charakter zaburza barokowa wieża wyrastająca z nowożytnej fasady. Romańskich detali pozbawiona została także północna ściana korpusu, gdzie przebito nowożytne okna i usunięto romański fryz. Natomiast po przeprowadzeniu prac renowacyjnych, w tym uzupełnieniu partii murów pod okapem dachu i szczytu wschodniego, zamurowaniu okien barokowych a następnie otynkowaniu całości, pierwotny charakter prezentuje dziś prezbiterium i południowa elewacja kościoła, wraz z oryginalnym portalem wejściowym i częściowo odtworzonymi romańskimi oknami. Niestety wnętrze nie zachowało żadnych wartych uwagi średniowiecznych detali architektonicznych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Koppány T., Bakonyszentlászló evangélikus temploma, „Müemlékvédelmi szemle 2”, Budapest 1992.
Rácz M., A bakonyszentlászlói román kori templom karzata, „Studia Caroliensia”, 3-4/2006.