Historia
Pierwszy, romański kościół na miejscu późniejszego klasztoru zbudowany został około początku XIII wieku. Budynek ten został zniszczony podczas najazdu mongolskiego z 1241 roku. Mieszkańcy porzucili wieś lub zginęli, a kościół popadł w ruinę. Około 1250 roku zrujnowaną budowlę przejęli paulińscy pustelnicy. Źródła pisane po raz pierwszy wspomniały o pustelni Bakony nazwanej imieniem św. Jakuba w 1263 roku. Na przełomie XIII i XIV wieku rodzina Gyulaffy z rodu Rátót (Rathold) sfinansowała przebudowę skromnej pustelni w klasztor, dzięki czemu historiografia paulinów uznała ich za założycieli konwentu. Funkcjonował on dzięki stosunkowo licznym darowiznom do około połowy XVI wieku, kiedy to na skutek reformacji oraz tureckich najazdów wyludnił się. Porzucone przed 1563 rokiem zabudowania wkrótce popadły w ruinę i do XIX stulecia uległy zapomnieniu.
Architektura
Klasztor założono na łagodnym stoku jednego z wniesień po północnej stronie Balatonu. Jego kościół zbudowano z lokalnego bazaltu. Składał się on z długiej nawy na planie prostokąta oraz także nietypowo wydłużonego prezbiterium o półkolistym zamknięciu na wschodzie (niecodzienny kształt wskazywałby, iż było ono starsze od nawy i pierwotnie służyło jako romańska świątynia, choć konstrukcja murów była bardzo podobna do zakrystii w skrzydle wschodnim). Obie główne części kościoła oddzielała arkada tęczy o wyjątkowo masywnych murach, których zadaniem było podtrzymywanie czworobocznej wieży. Najprawdopodobniej przykryta ona była, podobnie jak reszta kościoła, dachem pokrytym gontem a nie dachówką.
Zabudowania klauzury usytuowane były po północnej stronie kościoła, gdzie wraz z krużgankami otaczały niewielki, kwadratowy wirydarz. Z trzech skrzydeł najdłuższe, prawdopodobnie jednoprzestrzenne, było skrzydło zachodnie, przysłaniające aż fasadę zachodnią kościoła i sięgające dalej na południe. Najwięcej pomieszczeń w przyziemiu mieściło się w skrzydle wschodnim, gdzie zapewne funkcjonowała sąsiadująca z prezbiterium zakrystia i dalej kapitularz. Do skrzydła wschodniego przystawione były dalsze zabudowania przy narożniku północno – wschodnim. Skrzydło północne prawdopodobnie składało się z jednego dużego pomieszczenia oraz pomieszczenia narożnego przy skrzydle wschodnim. Mogła się tam znajdować kuchnia i refektarz.
Na północ od klasztoru funkcjonował dwudzielny budynek, przypuszczalnie przykryty dwuspadowym dachem. Mógł on pierwotnie być stajnią powstałą pod koniec XIV wieku. W pobliżu południowo – zachodniego narożnika klasztoru znajdował się mały, kwadratowy budynek. Na południe od niego, 30-40 metrów dalej, mieścił się budynek o rzucie prostokąta, składający się z dwóch pomieszczeń oraz kolejny budynek z zamknięciem w kształcie podkowy.
Stan obecny
Do ruin klasztoru można dotrzeć szlakiem turystycznym oznaczonym na czerwono, prowadzącym ze wsi Sáska. Znajdują się one na zalesionym terenie z dala od większych miast lub wsi. Choć jeszcze w XIX wieku miała być widoczna wieża na arkadą tęczy kościoła klasztornego, dziś budowla jest w stanie mocno zdegradowanej ruiny. Odrestaurowane w ostatnich latach i uczytelnione mury kościoła sięgają w najwyższych partiach kilku metrów. Spośród detali architektonicznych zobaczyć można ośmioboczny lawatarz czy też piscinę w dawnej zakrystii z odpływem po stronie zewnętrznej. Pozostałości zabudowań klasztornych w większości znajdują się jeszcze pod ziemią.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Karczag Á., Pálos kolostorromok a Balaton-felvidéken, „Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám november, Pécs 2005.
Nagy S.B., A bakonyszentjakabi pálos kolostor feltárásának első eredményei, “Várak, kastélyok, templomok”, Pécs 2014.