Historia
Kościół św. Tomasza Becketa w Wolvesnewton (wal. Lannwynell) zbudowany został w pierwszej połowie XIII wieku, gdyż po raz pierwszy wspomniany został w przekazach pisemnych w 1254 roku. W XV lub we wczesnych latach XVI wieku poddawany był przekształceniom w stylistyce późnogotyckiej. Prawdopodobnie w XVII wieku podwyższona została wieża, natomiast wiktoriański gruntowny remont kościoła przeprowadził w latach 1855-1857 John Norton. Kolejne, mniejsze prace remontowo – budowlane miały miejsce pod koniec XIX wieku i w 1924 roku.
Architektura
Kościół usytuowano na lekko opadającym ku stronie wschodniej terenie, ograniczonym mocniejszym zboczem od strony południowej i wznoszącym się stokiem na północnym – zachodzie. Zbudowany został z łamanego czerwonego piaskowca (ang. Old Red Sandstone), uzupełnianego w narożnikach ciosami. Średniowieczną bryłę tworzyła pojedyncza nawa, w bliżej nieznanym okresie przedłużona ku stronie zachodniej, niższe i węższe prezbiterium po stronie wschodniej, utworzone na rzucie prostokąta, a także czworoboczna wieża, początkowo niezbyt wysoka, częścią murowaną niewiele przewyższająca kalenicę dachu nawy.
W XIII wieku kościół oświetlały wąskie otwory okienne z lancetowatymi zamknięciami i rozglifieniami skierowanymi do wnętrza. Okno tego typu umieszczono nisko w przyziemiu zachodniej ściany wieży i w południowej ścianie nawy. Północna ściana nawy i prezbiterium, zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną, pierwotnie była pozbawiona otworów okiennych, choć w nawie przepruto od północy ostrołuczny otwór wejściowy. Drugi portal wejściowy do nawy znajdował się po przeciwnej stronie, w ścianie południowej. Prezbiterium oświetlało okno południowe i być może nieco większe lub bardziej ozdobne okno wschodnie. W wieży oprócz okna zachodniego umieszczono jeszcze prostą szczelinę wysoko w murze północnym.
W XV wieku i w początkach XVI stulecia do architektury kościoła wprowadzono późnogotycki detal. W miejsce starszych wstawiono dwudzielne i trójdzielne okna z trójlistnymi maswerkami oraz przepruto w południowej ścianie prezbiterium fazowany portal dla plebana. Południowy portal w nawie mógł zostać wówczas poprzedzony kruchtą z profilowanym ostrołucznym wejściem. Wieżę prawdopodobnie pozostawiono jeszcze bez większych zmian, z małą ilością otworów i niską bryłą, o ile nie była ona zwieńczona drewnianym gankiem.
We wnętrzu nawę od prezbiterium oddzielała arkada tęczy, przypuszczalnie o ostrołucznym zamknięciu. Co najmniej od XV wieku obie główne części kościoła, zachodnią przeznaczoną dla świeckich wiernych i wschodnią dostępną tylko dla plebana, rozdzielała drewniana przegroda lektorium. Była ona wyposażona w górny balkon, czy też galerię, dostępną portalem i schodami w grubości muru północnego. Górna kondygnacja służyła do wygłaszania kazań lub stanowiła miejsce przeznaczone dla chórzystów. Po przeciwnej stronie przyziemie wieży otwarte zostało na nawę ostrołuczną arkadą.
Stan obecny
Kościół uniknął większych przekształceń nowożytnych. Pomimo tego kalenica dachu nawy jest dziś nieco obniżona, a jej połacie mniej strome od stanu pierwotnego, co widać po śladach na wschodniej ścianie wieży. Z późnych lat XVI wieku pochodzić mogą odnowione dwa okna północne nawy i południowe okno prezbiterium, natomiast najwyższa kondygnacja wieży jest zapewne dodatkiem z XVII wieku. Zamurowaniu uległ portal północy. Południowy w wnętrzu kruchty umieszczony został na miejscu pierwotnego w trakcie wiktoriańskiego remontu. Najstarszymi zachowanymi detalami architektonicznymi mogą być okna zachodnie w przyziemiu wieży i środkowe w południowej ścianie nawy. Późnogotyckie są pozostałe dwa okna południowe nawy i portal w prezbiterium. Gotycki portal kruchty musiał być częściowo rekonstruowany. We wnętrzu arkada tęczy i więźba dachowa zostały wymienione w XIX stuleciu, ale przetrwał XV-wieczny portal na lektorium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.