Historia
Zamek został wzniesiony na początku XII wieku przez Wizo, flamandzkiego najemnika, od którego tez budowla otrzymała swoją nazwę. Jego pochodzenie jest niejasne, ale prawdopodobnie jego rodzina była częścią otoczenia flamandzkiej żony Wilhelma Zdobywcy, królowej Matyldy. Za panowania Henryka I wielu takich przybyszy było ciężarem na dworze królewskim, podczas gdy w południowo-zachodniej Walii trwały walki z Anglo-Normanami, co dawało szansę na sławę i zdobycie majątku. Wizo i jego rodzina trafili do Pembrokeshire, obszaru, który został zdobyty przez Arnulfa de Montgomery, earla Shrewsbury w 1093 roku. Earl założył warownię w Pembroke, a w kolejnych latach rozszerzył i zabezpieczył swoje terytorium budując kolejne. Zamek znany początkowo pod nazwą Castellum Wiz, był jedną z tych warowni. Znajdował się na terenie, który później stał się znany jako linia Landsker, czyli granica dwunastowiecznego anglo-normańskiego panowania w Pembrokeshire, a co za tym idzie linia rozgraniczająca rdzennych Walijczyków od anglo-normańskich kolonistów.
W XII i na początku XIII wieku Wiston był na pierwszej linii walk pomiędzy Anglo-Normanami i Walijczykami. W 1147 roku został zdobyty z powodu przejścia lorda Williama fitz Geralda na stronę synów Gruffydda ap Rhysa ap Tewdwra, władcy Deheubarth. Następnie zamek przeszedł na Philipa de Gwysa (potomkowie Wizo przejęli walijską formę nazwiska Gwys), ale w 1193 roku doznał zniszczeń w trakcie najazdu Hywela Saisa, który zdołał wsiąść lorda i jego rodzinę w niewolę. Zamek został odzyskany dwa lata później. Kolejny atak został przeprowadzony w 1220 roku, tym razem przez Llywelyna ap Iorwertha, a zamek został spalony. Odbudowa warowni podjęta na rozkaz króla Henryka III przez Williama Marshala, earla Pembroke, doprowadziła do wymiany drewnianych obwarowań na kamienne.
Źródła historyczne milczą na temat losu zamku po 1231 roku i dlatego przyjmuje się, że jeszcze w średniowieczu (prawdopodobnie XIV wiek) został porzucony. Jednak w osadzie funkcjonował dwór, który przeszedł z potomków Wizo do rodziny Woganów. Posiadali go do 1794 roku i w pewnym momencie musieli przenieść się ze starego zamku do nowego dworu. Zamek z pewnością istniał w jakiejś formie do czasu XVII-wiecznej wojny domowej, ponieważ opuszczone miejsce zostało zajęte przez wojska rojalistyczne w 1643 roku. Klęska wojsk królewskich w bitwie pod Colby Moor w 1644 roku spowodowała wycofanie się garnizonu z Wiston.
Architektura
Zamek początkowo wzniesiony był z ziemi i drewna, przy czym w trakcie prac budowlanych wykorzystano także obwałowania istniejące już od epoki żelaza. Usypano 9-12 metrowy ziemny kopiec (motte) na którym wzniesiono drewnianą wieżę, otoczoną palisadą lub częstokołem. Suchy rów otoczył podstawę kopca i oddzielał go od owalnego podzamcza.
Po 1220 roku drewniane obwarowania kopca zostały przebudowane na kamienny mur o kształcie szesnastoboku (shell keep) i grubości około 1,6 metra powyżej cokołu. Zamknął on wewnętrzny dziedziniec o średnicy około 12 metrów, z półkoliście zamkniętym portalem bramnym po stronie południowej. Zabudowa wewnętrzna w większości pozostała drewniana, podobnie jak obwarowania podzamcza, które u podstawy kopca zajęło owalny w planie, płaski, rozległy teren o wymiarach 125 x 80 metrów.
W późniejszym okresie XIII wieku zbudowano jakieś pomieszczenie na piętrze ponad bramą, na co wskazują pozostałości schodów. Z pewnością istniał też dostęp na ganek obrońców, ciągnący się w koronie murów, które zwieńczone były przedpiersiem i krenelażem. Mury na późniejszym etapie zostały też pogrubione od środka o około 0,6 metra, a na terenie dziedzińca umieszczono poprzeczne ściany, zapewne będące elementami zabudowań mieszkalnych.
Stan obecny
Wiston uważany jest za jeden z lepiej zachowanych zamków typu motte and bailey w Walii. W bardzo dobrym stanie zachował się ziemny kopiec, otaczająca go fosa i obwałowania ziemne podzamcza. Na szczycie kopca widoczne są także kamienne relikty obwarowań z XIII wieku. Zamek utrzymywany jest przez agendę rządową Cadw i dostępny bezpłatnie przez cały rok.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Salter M., The castles of South-West Wales, Malvern 1996.
Strona internetowa castlesfortsbattles.co.uk, Wiston Castle.