Historia
Według kroniki Brut y Tywysogion pierwotna świątynia w Tywyn została zniszczona przez wikingów w 963 roku. Romański kościół św. Cadfana został wzniesiony w XII wieku, a w kolejnych dwóch stuleciach rozbudowany o gotycką wieżę, transept i nowe prezbiterium. Już w 1147 roku przyrównywany był przez poetę Llywelyna Fardda do tak znacznych kościołów, jak katedry w Bangor i St Davids. W 1692 roku zawaliła się kościelna wieża, niszcząc południowe ramię transeptu i część południowej ściany prezbiterium. W latach 1735-1737 zbudowano nową wieżę, jednak wzniesiono ją po zachodniej stronie nawy, która jednocześnie została skrócona. W trakcie renowacji z lat 1881-1884 wieżę tą rozebrano, podniszczone prezbiterium i ramiona transeptu gruntownie przebudowano, a na ich przecięciu wzniesiono nową wieżę.
Architektura
Kościół św. Cadfana wzniesiony został na skraju doliny zalewowej, na południe od estuarium rzeki Dysynni. Pod budowę wybrano przybrzeżny pas lądu między wzgórzami na wschodzie a morzem na zachodzie. Dzięki temu grunt był równy, ale jednocześnie mógł być podmokły i mało stabilny, zwłaszcza dla okazałej jak na wiejskie walijskie kościoły parafialne świątyni. Pod koniec średniowiecza budynek składał się bowiem z romańskiego trójnawowego korpusu o formie bazyliki, gotyckiego prostokątnego prezbiterium od strony wschodniej, północnego i południowego ramienia transeptu oraz niskiej, czworobocznej wieży na przecięciu naw.
Korpus nawowy dzielił się na dwie nawy boczne, bardzo wąskie w stosunku do nawy głównej. Pierwotnie posiadał cztery przęsła długości, rozdzielone półkolistymi, pozbawionymi profilowania arkadami osadzonymi na masywnych, kolistych w przekroju filarach o średnicy 1,1 metra. Pomiędzy filarami a arkadami nie umieszczono kapiteli, jedynie lekko kielichowato rozszerzono górną część kolumn. Najstarsze okna były bardzo wąskie, półkoliście zamknięte, rozglifione do środka. Wnętrze było więc w okresie romańskim ciemne i surowe, przykryte otwartą więźbą dachową.
W XIII i XIV wieku w transepcie i prezbiterium wprowadzono otwory o ostrołucznych zamknięciach. W ścianie wschodniej, na zasadzie analogii z innymi budowlami sakralnymi w regionie, znajdować się mogła triada węższych okien lancetowatych lub duże okno ostrołuczne z maswerkowym wypełnieniem. Podobne, piramidalnie rozstawione triady lancetów mogły doświetlać transept od północy i południa, natomiast mniejsze jednodzielne lub ewentualnie dwudzielne otwory zapewne znajdowały się w północnej i południowej ścianie prezbiterium.
Stan obecny
Pierwotnie nawa była o około 4 metry dłuższa w kierunku zachodnim. Nie licząc tej różnicy obecny układ budowli odpowiada jej średniowiecznemu wyglądowi, jednak XII-wieczna, zabytkowa substancja znajduje się tylko w nawie głównej i nawach bocznych, a XIII/XIV-wieczna w północnym ramieniu transeptu, częściowo w ramieniu południowym i w północnej ścianie prezbiterium. W północnych ścianach transeptu i prezbiterium zachowały się oryginalne otwory okienne, podobnie jak część okien w ścianach wzdłużnych korpusu. Reszta to już w dużym stopniu wynik XIX-wiecznych renowacji, włącznie z całkowicie współczesną kruchtą i zakrystią.
Wewnątrz kościoła zobaczyć można dwa rzeźbione kamienie z VIII/IX stulecia. Na kamieniu z Cadfan (ang. Cadfan Stone) znajdują się najwcześniejsze znane napisy w języku walijskim: „Tegrumui poślubiona żona Adgana (leży) w pobliżu But Marciau”, „doczesne szczątki trzech”, „Cun, żona Celena, strata i żal pozostaje”, „doczesne szczątki czterech”. Na drugim kamieniu widnieje u góry otwór, w którym pierwotnie wbity był kołek wyznaczający dzięki słońcu czas. Ponadto w kościele zobaczyć można XIV-wieczny nagrobek księdza oraz rycerza Gruffuda ap Adda.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Haslam R., Orbach J., Voelcker A., The buildings of Wales, Gwynedd, London 2009.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Wales and Monmouthshire. County of Merioneth, London 1921.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.