Historia
Data wybudowania kościoła w Trewalchmai (Gwalchmai) nie została odnotowana w żadnych przekazach pisemnych. Być może miał on pochodzenie późnoromańskie, ale mógł też zostać wzniesiony dopiero w XIV wieku. Na przełomie XV i XVI wieku powiększony został o boczną kaplicę oraz poddany późnogotyckiej przebudowie, w ramach której wymieniono detale architektoniczne i zapewne zmieniono wystrój. Pierwsza znana nowożytna przebudowa miała miejsce w 1674 roku. W 1845 roku natomiast budynek poddano gruntownej wiktoriańskiej renowacji, po której jeszcze w 1885 roku dobudowano kruchtę i odnowiono okna.
Architektura
Pierwotnie średniowieczny kościół był prostą budowlą salową, typową dla małych osad wyspy Anglesey. Wzniesiono go na planie prostokąta o długości 16,1 metrów i szerokości jedynie 3,6 metrów, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Charakteryzował się więc bardzo wydłużoną bryłą, początkowo pozbawioną jakichkolwiek aneksów. Całość przykryta była dwuspadowym dachem, opartym na trójkątnych szczytach przy krótszych ścianach, podtrzymywanym przez otwartą wewnątrz więźbę dachową.
Wejście do kościoła wiodło przez zachodnią część ściany północnej i południowej. Początkowo oba wejścia, podobnie jak otwory okienne, mogły mieć proste formy późnoromańskie lub wczesnogotyckie. Okna zapewne były niewielkie, rozglifione do wnętrza, zamknięte półkoliście lub lancetowato. W XV lub XVI wieku na ich miejscu wprowadzono większe otwory późnogotyckie, przypuszczalnie wypełnione maswerkami z typowymi dla okresu formami. Południowe wejście u schyłku średniowiecza wyposażono w półkoliście zamknięty portal osadzony w prostokątnym obramieniu, w narożnikach którego umieszczono po jednym płaskorzeźbionym równoramiennym krzyżu. Dodatkowo portal ujęto gzymsem okapowym z prosto zagiętymi ramionami.
Na przełomie XV i XVI wieku do wschodniej części ściany północnej dostawiono czworoboczną kaplicę, nietypowo o większej szerokości niż sama nawa. We wnętrzu otwarto ją na starą część dwoma półkolistymi arkadami, opartymi na środkowym, ośmiobocznym w przekroju filarze i dwóch półośmiobocznych filarach przyściennych. Wszystkie one otrzymały wieloboczne cokoły i płaskie profilowane kapitele. Arkady obustronnie sfazowano i oprofilowano rowkiem.
Stan obecny
Zachowane do dnia dzisiejszego mury średniowiecznego korpusu kościoła niestety całkowicie pozbawione zostały pierwotnych detali architektonicznych pozwalających na precyzyjniejsze wydatowanie jego budowy. W XVII i XIX wieku wymienione zostały prawie wszystkie okna, a także północny portal wejściowy, przy czym w ten ostatni podobno wstawiono XII-wieczne klińce i imposty. W ścianie południowej nawy zachowało się jedno okno późnogotyckie i portal z tegoż okresu (zamurowany). Dwa okna południowe i jeno zachodnie, choć wymienione w XVII wieku, otrzymały jeszcze formy późnogotyckie. W tej stylistyce zachowała się również XV/XVI-wieczna kaplica północna, która posiada późnośredniowieczne okna oraz arkady otwarte na nawę.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Haslam R., Orbach J., Voelcker A., The buildings of Wales, Gwynedd, London 2009.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey, London 1937.