Historia
Zamek Tretower został wzniesiony po podboju walijskiego królestwa Bycheiniog w ostatnich latach XI wieku przez Picarda, jednego z normandzkich najeźdźców. Nie wykorzystał on ruin pobliskiego starego rzymskiego fortu, ani walijskiej osady, lecz założył swą siedzibę w dolinie kontrolującej skrzyżowanie dwóch głównych szlaków. Prawdopodobnie około 1150 roku syn Picarda, Roger Picard I lub jego wnuk John Picard, zastąpił pierwotną drewniano – ziemną budowlę typu motte and bailey, murowanym obwodem warownym (shell keep).
Podobnie jak wiele zamków normańskich w marchiach, Tretower uwikłany był w lokalną politykę przygranicznych wojen. W 1233 roku został zaatakowany przez Ryszarda Marshala, earla Pembroke, który sprzymierzył się z walijskim władcą Llywelynem ab Iorwerthem. Zamek został poważnie uszkodzony i musiał zostać naprawiony przez kolejnego Rogera z rodu Picardów. W trakcie odbudowy wzniósł on imponujący cylindryczny donżon oraz obwarował murowane przedzamcze.
W drugiej połowie XIII wieku w trakcie walk z Anglo-Normanami Llywelyna ap Gruffydda, ostatniego księcia niepodległej Walii, ród Picardów prawdopodobnie złożył przysięgę wierności walijskiemu władcy, dzięki czemu zamek uniknął zniszczeń i bezpiecznie dotrwał do 1282 roku, kiedy to spacyfikowano niepodległościowe dążenia. Późniejszy długi okres pokoju spowodował zmniejszenie militarnego znaczenia zamku, a także chęć poprawienia warunków mieszkalnych jego właścicieli, którzy w początkowym okresie XIV wieku zaczęli budowę w pobliżu zamku wygodniejszego dworu. Pomimo, iż zamek przestał być wówczas wykorzystywany do celów rezydencjonalnych, utrzymywano jego obwarowania w dobrym stanie. Być może dzięki temu nie został zdobyty w trakcie walijskiego powstania Owaina Glyndŵra, które wybuchło w 1400 roku.
Na początku XV wieku ród Picardów wymarł i po parokrotnej zmianie właścicieli zamek w drodze małżeństwa przeszedł na rodzinę Berkeleyów, której główna rezydencja znajdowała się w zamku Berkeley. W 1429 roku Tretower został sprzedany Williamowi ap Thomasowi, którego syn, William Herbert, został hrabią Pembroke. W Tretower zamieszkał przyrodni brat Herberta, Roger Vaughan, który rozbudował dwór u podnóża zamku. Zarówno Herbert, jak i Vaughan zginęli podczas Wojny Dwóch Róż pomiędzy 1469 a 1471 rokiem. Rodzina Vaughanów pozostała zwolennikami Yorkow, jednak w 1485, po śmierci Ryszarda III Yorka w bitwie pod Bosworth, zbuntowali się przeciwko nowemu królowi Henrykowi VII. Henryk ułaskawił Vaughanów w 1487 roku, dzięki czemu mogli oni powrócić do zamku i dworu Tretower. Posiadali oni warownię do początku XVIII wieku, po czym zamek parokrotnie zmienił właścicieli, został opuszczony, a jego ruina ostatecznie została przejęta przez rząd.
Architektura
Pierwotny zamek z XI wieku był drewnianą konstrukcją wzniesioną na ziemnym kopcu (motte and bailey). Kopiec u podstawy posiadała wymiary 24 x 22 metry i otoczony był przekopem o szerokości 9 metrów. Jego podzamcze otrzymało trójkątny dziedziniec o wymiarach 61 x 46 metrów, obwiedziony drewnianymi fortyfikacjami. W połowie XII wieku zamek został przebudowany, w efekcie czego kopiec zniwelowano i powstał pierścień kamiennych murów obronnych o planie zbliżonym do kolistego. Miały one około 1,8 metra grubości powyżej nieco szerszej części cokołowej. Na wewnętrznym dziedzińcu, przy południowej i zachodniej stronie murów, został zbudowany budynek mieszkalny (solar), kuchnia z paleniskiem i dwupiętrowy budynek auli (hall).
Kuchnia umieszczona była w południowej części dziedzińca, jej trzy ściany tworzyły mury obwodowe, a czwarta oddzielała ją od przyziemia budynku auli (została przebudowana w późniejszym okresie). W południową ścianę wstawiono półokrągły kominek, flankowany z obu stron przez wąskie okna. Trzecie okienko przepruto w ścianie zachodniej, natomiast całą kuchnię przykryto dachem jednospadowym. Budynek auli był dwukondygnacyjny z gospodarczo – magazynowym przyziemiem i górną komnatą o funkcjach reprezentacyjnych. Stanowił niejako łącznik pomiędzy kuchnią a prywatnymi komnatami w zachodniej części dziedzińca. Te ostatnie znajdowały się na piętrze podłużnego budynku wypełniającego całą długość zachodniej części zamku na linii północ – południe. Ich komunikację z przyziemiem prawdopodobnie zapewniały wewnętrzne schody, natomiast cylindryczna klatka schodowa w grubości muru południowego pozwalała dostać się z parteru na chodnik w koronie muru obronnego. Przyziemie zachodniego skrzydła pierwotnie oświetlone było przez trzy wąskie umieszczone we wnękach okna, natomiast górna kondygnacja przez większe okna o półkolistym wykroju.
Wjazd do zamku umieszczono w niewielkiej czworobocznej wieży bramnej od strony wschodniej. Posiadała ona wewnątrz głęboki dół, dlatego istnienie zwodzonego mostu jest wysoce prawdopodobne. Do owego dołu chowana była tylna część mostu w momencie podnoszenia jego przedniej części, która tarasowała przejazd. Po północnej stronie wieży bramnej w grubości muru obronnego znajdowały się schody prowadzące na piętro bramy i na chodnik obronny w koronie obwarowań. Całość otoczona była przekopem.
Na początku XIII wieku większość budynków wewnątrz obwodu murów została rozebrana, by zrobić miejsce potężnemu, cylindrycznemu donżonowi. (pozostawiono jedynie budynek kuchni, która dalej funkcjonowała). Wieża otrzymała średnicę 11 metrów, mury grube na 2,7 metra i nieco rozszerzoną dolną część, która obiegającym wieżę wałkiem wyznaczała poziom najniższej kondygnacji. Wejście do donżonu prowadziło po drewnianych, zewnętrznych schodach od strony północnej wprost na pierwsze piętro. Przed wejściem do pomieszczenia znajdowały się tam dwa portale, pomiędzy którymi z lewej strony sklepiona klatka schodowa w grubości muru prowadziła na wyższe piętra.
Donżon w sumie posiadał cztery kondygnacje, wszystkie rozdzielone płaskimi stropami. Pierwsze, wejściowe piętro ogrzewane było kominkiem i oświetlane dwoma oknami z bocznymi ławami we wnękach. Aby zejść do przyziemia, pierwotnie trzeba było wejść do wnęki okiennej na pierwszym piętrze naprzeciwko głównego wejścia i zejść w dół schodami umieszczonymi w grubości muru. Tam, na samym dole, nieogrzewanym i doświetlanym jedynie dwoma szczelinami z wysoko osadzonymi poszurami, znajdowała się studnia. Drugie piętro wieży ogrzewane było kominkiem i oświetlane dwoma ostrołukowymi oknami we wnękach. Mieściło się tu także sklepione przejście z zachodniej wnęki okiennej na drewniany, przykryty dwuspadowym dachem, nadwieszany ganek prowadzący na koronę muru obwodowego. Także najwyższa kondygnacja posiadała dwa doświetlające okna, lecz nie została zaopatrzona w kominek. Wieża zwieńczona była hurdycją zapewniającą doskonałe pole ostrzału dzięki niewielkiemu dziedzińcowi i znacznej przewadze wysokości.
W XIII wieku podwyższono także mury obwodowe zamku górnego i przepruto je w górnej części szczelinowymi otworami strzelczymi, których poziome szczeliny umieszczono na różnych wysokościach w stosunku do szczelin pionowych (podobnie jak na zamku White), zwiększając dzięki temu możliwości ostrzału pod różnym kątem. Dokonano również przebudowy przedzamcza. Wzniesiono kamienne mury obronne o kształcie w planie trapezu i grubości 1,5 metra, wzmocnione w dwóch najbardziej wysuniętych narożnikach półokrągłymi basztami o średnicy około 7 metrów. Brama znajdowała się zapewne po stronie południowo – wschodniej.
Późnośredniowieczne przekształcenia zamku Tretower ograniczyły się do wzniesienia czterokondygnacyjnego budynku w północno – zachodnim narożniku dziedzińca, pomiędzy wieżą-donżonem a murem obwodowym. Wewnątrz poszczególne piętra rozdzielono drewnianymi stropami (po których widoczne są otwory na belki w murze). Jego przeznaczenie jest nieznane, przypuszcza się jedynie, iż mógł służyć do pomieszczenia garnizonu i magazynów w okresie rewolty Owaina Glyndŵra na początku XV wieku.
Stan obecny
Zamek przetrwał do czasów współczesnych w postaci trwałej ruiny. Zachował się XIII-wieczny donżon, duża część otaczającego go muru obronnego i fragment muru przedzamcza. Niestety nie ma znaczących fragmentów wieży bramnej, nie zachowały się także wieże przedzamcza i jego brama wjazdowa. Zamek udostępniony jest do zwiedzania od 24 marca do 4 listopada w godzinach od 10:00 do 17:00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Radford R., Robinson D., Tretower Court and Castle, Cardiff 1990.
Salter M., The castles of Mid Wales, Malvern 2001.