Historia
Początki budowy obronnego dworu w Tretower datuje się na wczesne lata XIV wieku. Wówczas to po pokonaniu walijskiego księcia Llywelyna ap Gruffydda i zajęciu całej Walii przez Anglo-Normanów, nastał okres przerwy w zbrojnych konfliktach. Z tego powodu właściciele niedużego zamku w Tretower, ród Picardów, postanowili poprawić swoje warunki mieszkaniowe i przenieść się do większej i wygodniejszej rezydencji.
Na początku XV wieku, z powodu walijskiego powstania Owaina Glyndŵra przeciwko królowi Henrykowi IV, budynek znalazł się w niebezpieczeństwie. Pobliski zamek został zaatakowany, lecz sir James Berkeley z powodzeniem odparł napastników. Dwór prawdopodobnie także uniknął poważniejszych szkód. W 1404 roku w pobliżu stoczona została bitwa pod Mynydd Cwmdu, pomiędzy angielską armią dowodzoną przez Ryszarda Beauchampa, earla Warwick, a walijską armią Owaina, w wyniku której wódz powstańców omal nie został schwytany. Niecałe dziesięć lat później dwór był miejscem zbornym dla walijskich łuczników, mających służyć królowi Henrykowi V we Francji i przyczynić się do zwycięstwa Anglików w bitwie pod Agincourt.
W początkowym okresie ziemie wokół Tretower były własnością wspomnianej już rodziny Picard (Pychard), która zdobyła rozległe tereny w hrabstwie Herefordshire, w zamian za pomoc udzieloną Wilhelmowi Zdobywcy. Kolejnymi właścicielami dworu byli William Herbert, earl Pembroke i jego przyrodni brat, Sir William Herbert. Około 1450 roku przekazali oni posiadłość Sir Rogerowi Vaughanowi, a nowy właściciel dokonał znaczącej przebudowy i rozbudowy dworu.
Roger Vaughan w trakcie Wojny Dwóch Róż należał do obozu Yorków, walcząc w starciu pod Mortimer’s Cross w 1461 i prowadząc po bitwie Owaina Tudora na egzekucję. W 1465 roku stłumił powstanie w Carmarthenshire, a wkrótce potem otrzymał tytuł szlachecki. W 1471 roku po bitwie pod Tewkesbury ścigał Jaspera Tudora, ale tym razem role się odwróciły, Tudor sam pochwycił Rogera i ściął go na zamku Chepstow.
Syn i dziedzic Rogera Vaughana, Sir Tomasz Vaughan, kontynuował rozbudowę dworu w ostatniej ćwierci XV wieku, wzmacniając go murem obronnym i wieżą bramną. Kolejne modernizacje zostały przeprowadzone w 1630 roku przez Charlesa Vaughana, szeryfa Brecknock, który przemodelował zachodnie skrzydło. Charles przekazał w spadku dwór swojemu synowi, Edwardowi Vaughanowi, ale ten zmarł bezpotomnie, a majątek przeszedł na jego siostrę, Margaret z Maes-y-Gwartha, poślubioną z Tomaszem Morganem. Przez następne lata dwór zmieniał często właścicieli, nie był jednak znacząco przebudowywany, popadł natomiast w zaniedbanie, służąc jako stodoła, świniarnia i magazyn. Dopiero w 1929 roku Towarzystwo Brecknock złożyło apelację od rządu o zakup budynku. W latach trzydziestych został ocalony w wyniku przeprowadzonej wówczas renowacji.
Architektura
Najstarszym fragmentem dworu było XIV-wieczne, prostokątne w planie skrzydło północne z czworobocznym wykuszem latrynowym umieszczonym przy zachodniej elewacji. Drugi, nieco płytszy wykusz latrynowy umieszczono w zachodniej części elewacji północnej. We wnętrzu skrzydła północnego pierwotnie na poziomie przyziemia mieściła się pośrodku duża aula (hall) otwarta na wysoki dach. Piętro budynku, początkowo dostępne po drewnianych, wewnętrznych schodach, zajmowała prywatna komnata (solar) oraz sypialnia, obie w części zachodniej, natomiast w części wschodniej dodatkowe pomieszczenie mieszkalne. Wielka aula podobnie jak w większości zamków służyła za komnatę reprezentacyjną, miejsce uczt, uroczystości i ważnych spotkań. Oświetlenie budynku pierwotnie zapewniały proste ostrołukowe okna, a ciepło dawały kominki (kominek z XIV wieku zachował się we wschodnim pomieszczeniu). Główne wejście znajdowało się na poziomie dziedzińca, we wschodniej części, w prostym ostrołukowym portalu. Drugi, lecz mniejszy portal wejściowy umieszczono w zachodniej części skrzydła.
W XV wieku przebudowano północne skrzydło, które otrzymało dodatkową kondygnację na miejscu starszej auli, dzięki czemu cały budynek stał się dwukondygnacyjny. Niższe piętro zaczęło wówczas służyć jako spiżarnia i ulokowana na zachodnim krańcu kuchnia. Ta ostatnia została odgrodzona nową murowaną ścianą. We wschodniej części parteru wydzielono pomieszczenie, prawdopodobnie przeznaczone na lokalny sąd w którym płacono grzywny i dziesięciny. Od zachodu sąsiadowało ono z izbą z latryną w którym mógł mieszkać steward. U góry zachowano dawne przeznaczenie pomieszczeń, przy czym nowa środkowa komnata zaczęła służyć jako o połowę niższa aula, a wschodnią część piętra podzielono drewnianymi lub szachulcowymi ściankami działowymi na dwa pomieszczenia z latryną. Prawdopodobnie były one przeznaczone dla gości. Od strony południowej do zewnętrznej elewacji budynku dostawiono podwieszaną galerię (balkon) o konstrukcji szachulcowej. Dzięki temu mieszkańcy komnat na piętrze mogli zachować większą prywatność poprzez osobny dostęp do każdego pomieszczenia bezpośrednio z dziedzińca. Co ciekawe południowa ściana na poziomie piętra (podobnie jak późniejsza wschodnia ściana piętra skrzydła zachodniego) nie była murowana tylko konstrukcji szachulcowej. Przepruto ją prostymi, czworobocznymi oknami zamykanymi na drewniane okiennice.
W XV wieku zbudowano także długie zachodnie skrzydło, przystawione do północnego prostopadle. W jego wnętrzu na poziomie przyziemia znalazła się długa na 8 metrów, trójprzęsłowa nowa aula przykryta otwartą więźbą dachową. Jej ogrzewanie zapewniał duży kominek wstawiony pośrodku zewnętrznej ściany, flankowany dwoma wysokimi oknami. Okno po stronie północnej było większe i zapewne miało za zadanie oświetlać ustawiony tam stół pana dworu. Na piętrze skrzydła zachodniego umieszczono komnaty mieszkalne (dostępne za pomocą schodów w grubości południowego muru), a w części południowej wysoką na dwie kondygnacje salę dla służby i zbrojnych przebywających na dworze. Sąsiadowała ona na poziomie przyziemia od północy z czterema małymi izbami gdzie przygotowywano posiłki i napoje. Pomiędzy nimi a aulą na północy wciśnięty był jeszcze poprzeczny korytarz dla służby o szerokości 1,8 metra, łączący wszystkie pomieszczenia oraz dziedziniec (gdzie mógł znajdować się pierwotnie drewniany przedsionek) z łąkami po zachodniej stronie dworu. Wszystkie podziały wewnętrzne pierwotnie utworzone były za pomocą drewnianych lub szachulcowych ścianek działowych. Okna nowego skrzydła były już bardziej wyszukane. Najczęściej miały formę dwudzielnych otworów ze zwieńczeniami w formie trójliści z poprzeczną, poziomą ramą.
W ostatniej ćwierci XV wieku wzniesiony został mur obronny od strony południowej i wschodniej, który wraz z dwoma skrzydłami zamknął wewnętrzny dziedziniec. Mur posiadał wydatny parapet na wspornikach i zwieńczony był chodnikiem dla obrońców chronionym krenelażem. W merlonach przepruto otwory strzelcze o formie podobnej do zastosowanych w zamku Tretower i zamku White. W XVII wieku chodnik obronny został zadaszony.
Bramę umieszczono w czworobocznym, trójkondygnacyjnym budynku bramnym w kurtynie wschodniej. Przejazd otrzymał sklepienie i bogato profilowany ostrołukowy portal, ponad którym górną część budynku podtrzymywały masywne wystające wsporniki. Zachowano pomiędzy nimi pustą przestrzeń na wzór machikułów, dzięki którym strażnicy mogli ugasić ewentualny pożar wrót od strony zewnętrznej, lub ostrzeliwać napastników. Na wewnętrzny dziedziniec wiodła także mniejsza furta, usytuowana zaraz obok głównego przejazdu bramnego. Wewnątrz tego ostatniego po bokach umieszczono w niszach kamienne siedziska oraz przejście prowadzące schodami na górną kondygnację i na chodnik w koronie muru obronnego. Piętro budynku bramnego mieściło pojedynczą izbę ogrzewaną narożnym kominkiem i oświetlaną dużymi oknami.
Pod koniec XV wieku w skrzydle zachodnim od strony dziedzińca umieszczono ozdobny wykusz okienny przepruty czterema otworami o zwieńczeniach pięciolistnych, natomiast w XVI stuleciu północne skrzydło zostało częściowo podpiwniczone. Do podziemnych pomieszczeń ze sklepieniem kolebkowym zaczęły prowadzić wówczas schody z poziomu dziedzińca, które wymusiły utworzenie alternatywnego wejścia do północno – zachodniego pomieszczenia parteru. Wstawiono wówczas także we wschodnią ścianę północnego skrzydła duże okno mające oświetlać górną komnatę.
Stan obecny
Tretower Court jest wyjątkowym, rzadko spotykanym przykładem średniowiecznego dworu, który dodatkowo na przestrzeni wieków uniknął zniszczeń i znaczących przekształceń. Zmiany z XVI i XVII wieku ograniczyły się głównie do skrzydła zachodniego, gdzie przepruto nowe okna, dobudowano dwa kominki z wydatnymi kominami w południowo – zachodniej elewacji i przeprowadzono nieduże zmiany w układzie wewnętrznym pomieszczeń. Dla odmiany skrzydło północne, które w okresie nowożytnym utraciło znaczenie, nie zostało w większym stopniu przekształcone. Dwór udostępniony jest do zwiedzania wraz z pobliskim zamkiem od 24 marca do 4 listopada w godzinach od 10:00 do 17:00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Radford R., Robinson D., Tretower Court and Castle, Cardiff 1990.