Historia
Kościół w Tregaian (Tregaean) prawdopodobnie zbudowany został pod koniec XIV wieku. Poświęcony został mało znanemu świętemu Caianowi, żyjącemu w V lub VI wieku, co wskazywałoby na funkcjonowanie na tym miejscu dużo starszej, wczesnośredniowiecznej świątyni. Pod koniec XV wieku kościół przekształcony został w stylistyce późnogotyckiej, a pod koniec XVI wieku lub na początku XVII stulecia wymieniono jego więźbę i poszycie dachowe. Wciąż jednak pozostawał bardzo małą, skromną świątynią wiejską. W XVII wieku wymieniona została większość okien, natomiast w 1717 roku postawiono małą dzwonnicę na zachodnim szczycie. Nie odnotowano w przekazach pisemnych, czy kościół przechodził jakieś remonty w okresie wiktoriańskim.
Architektura
Kościół powstał jako bardzo prosta i skromna budowla salowa, założona na planie prostokąta o wymiarach 12,3 x 4,3 metra, nie posiadająca wydzielonego strukturalnie prezbiterium, ani nie wyposażona w wieżę lub jakikolwiek boczny aneks. Sporej wielkości korpus przykryty został niskim dachem dwuspadowym, opartym od wschodu i zachodu na pozbawionych dekoracji trójkątnych szczytach. Dach w średniowieczu mógł być kryty strzechą, ewentualnie łupkiem, lub, co najmniej prawdopodobne, dachówką. Mury wykonano kamienia eratycznego, od strony lica z grubsza przyciosanego, układanego jedynie w niektórych partiach równymi warstwami.
Wejście do wnętrza nawy umieszczono w tradycyjnym dla walijskich wiejskich kościołów miejscu, mianowicie w zachodniej części ściany południowej. Od XV wieku znajdowało się w portalu o ostrołucznym prześwicie i prostokątnym obramieniu z okapnikiem, który musiał zastąpić starszy, zapewne prostszy portal. Oświetlenie kościoła najpewniej zapewniały nieduże okna ostrołuczne, z jednym większym na osi elewacji wschodniej. To ostatnie otrzymało także ostrołuczny okapnik, rozglifienie zarówno na zewnątrz jak i do wnętrza oraz prosty maswerk tworzący ośli grzbiet.
Wnętrze kościoła przykryto nad całością budynku ciągłą otwartą więźbą dachową. Jeśli kapłańska część prezbiterialna kościoła była w jakikolwiek sposób oddzielona od części przeznaczonej dla wiernych, to musiała być to lekka przegroda lektorium o konstrukcji drewnianej, a nie murowana arkada tęczy. Ewentualnie prezbiterium było zaakcentowane wyższym poziomem posadzki. Detal architektoniczny i wyposażenie musiały być bardzo skromne, bez dekoracyjnych ściennych wnęk pod sedilia, pisciny, czy też na kościelne precjoza. Wyróżniała się jedynie okrągła chrzcielnica, ozdobiona wzorem w jodełkę.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego surową bryłę średniowiecznej małej, wiejskiej świątyni z dwoma detalami architektonicznymi. Jest to okno wschodnie z końca XIV wieku (lecz witraż posiada już XX-wieczny) oraz portal południowy z XV stulecia. Pozostałe okna zmodernizowane zostały w XVII wieku, z tego okresu też pochodzi więźba dachowa. Najstarszym widocznym elementem wyposażenia jest romańska chrzcielnica z XII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Haslam R., Orbach J., Voelcker A., The buildings of Wales, Gwynedd, London 2009.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey, London 1937.