Historia
Niezbyt duży wczesnogotycki kościół św. Cewydda i Piotra zbudowany został w Steynton przypuszczalnie w późnych latach XIII wieku lub na początku XIV wieku. Ufundowano go na miejscu starszej, rozebranej wówczas świątyni, którą w 1200 roku Adam de Rupe (Roch) za zgodą żony Blandiny podarować miał klasztorowi w Pill. Przypuszczalnie informacja z 1291 roku, o wycenieniu kościoła w Steynton na 18 funtów, dotyczyła jeszcze starej budowli romańskiej.
W XIV lub na początku XV stulecia wczesnogotycki kościół został przebudowany i powiększony do formy budowli trójnawowej. Być może miało to miejsce za plebana Williama Meylora, odnotowanego w źródłach pisanych w 1406 roku. Następnie pod koniec XV wieku lub w początkach XVI stulecia do kościoła dostawiono wieżę, czy też raczej podwyższono starszą niską wieżę z XIV wieku o górne kondygnacje. Dokonać tego mógł warsztat budowlany lub mistrz murarski pracujący pod koniec średniowiecza przy bardzo podobnej wieży kościoła w Johnston. Ponadto w XV wieku kościół powiększony został o kruchtę i aneks przy prezbiterium.
Pierwsze większe nowożytne, uchwytne w przekazach pisemnych prace modernizacyjne kościoła, prowadzono w XVIII stuleciu i na początku XIX wieku. Gruntowny remont zabytku w stylistyce wiktoriańskiej przeprowadzono w latach 1882-1883, co niestety doprowadziło do istotnych przekształceń pierwotnej bryły zabytkowej budowli. Część wprowadzonych wówczas zmian, takich jak przypory przy prezbiterium, usunięto w czasie remontu z 1917 roku.
Architektura
Pierwotnie kościół mógł być stosunkowo prostą wczesnogotycką budowlą, składającą się z pojedynczej nawy i nieco węższego, prostokątnego w planie prezbiterium po stronie wschodniej. Pod koniec średniowiecza, na skutek wieloetapowej rozbudowy, posiadał już okazałą formę, jak na wiejską świątynię farną z południowo – zachodniego krańca Walii. Składał się wówczas z trójnawowego, trójprzęsłowego korpusu z szeroką nawą główną i bardzo wąskimi nawami bocznymi, jedynymi w regionie które były tej samej długości co nawa główna, a nie krótszymi. Korpus nawowy pierwotnie przykryty był nad każdą nawą osobnym dachem dwuspadowym, przy czym wszystkie nawy były zbliżonej wysokości. Po wschodniej stronie wyjątkowo wąska wczesnogotycka arkada tęczy łączyła się ze starym prezbiterium, które po stronie północnej połączono w późnych latach XV wieku małym aneksem z nawą północną. Korpus nawowy dostępny był przez kruchtę, umieszczoną w XV wieku na wysokości środkowego przęsła.
Od zachodu kościół z daleka widocznym czyniła smukła i wysoka wieża o formie typowej dla regionu Pembrokeshire, ze zwężającymi się ku górze murami, pozbawionymi dekoracji i nie podpartymi żadnymi przyporami. Początkowo w XIV wieku mogła być stosunkowo niska, do czasu podwyższenia na przełomie XV i XVI wieku. Zwieńczono ją wówczas blankowanym przedpiersiem osadzonym na konsolach, zaś od północnego – wschodu zaopatrzono w spiralną klatkę schodową. We wnętrzu przyziemie wieży przykryto sklepieniem kolebkowym, przez które później przebito otwory do poruszania dzwonów na najwyższej kondygnacji.
Nie ma pewności jak wyglądały najstarsze okna oświetlające wnętrze kościoła, gdyż w XV wieku wszystkie zostały wymienione na większe, późnogotyckie. W prezbiterium miały one formę dwudzielną, z czworobocznmi obramieniami, prostymi okapnikami i maswerkami pozamykanymi trójliśćmi. Taką formę miały trzy okna w ścianach bocznych, natomiast wyróżniać się mogło wielkością i formą okno wschodnie, oświetlające główny ołtarz kościoła. Okna oświetlające nawy boczne u schyłku średniowiecza były podobne do tych w prezbiterium, ale większe, trójdzielne. Na najwyższej kondygnacji dzwonnej wieży także zastosowano okna dwudzielne z trójliśćmi, ale zwieńczone ostrołucznymi okapnikami i dodatkowymi otworami o kształcie czwórliści.
Wnętrze kościoła charakteryzowała surowa prostota oraz przypory wciągnięte do środka korpusu. Każdą z naw bocznych oddzielały po trzy ostrołuczne arkady, oparte na czworobocznych, pozbawionych kapiteli, profilowania czy jakichkolwiek innych zdobień filarach, utworzonych poprzez wycięcie z murów obwodowych najstarszej części świątyni. Podobną formę otrzymała wspomniana powyżej ostrołuczna arkada tęczy. Wschodnia część południowej arkady międzynawowej uzyskała uskok w kierunku południowym, który mógł być związany z balkonem przegrody lektorium. Przegroda ta, zapewne konstrukcji drewnianej, bardzo popularna w późnośredniowiecznej Walii, oddzielała część dostępną dla świeckich od części kapłańskiej.
Stan obecny
Kościół to dziś ciekawa dla regionu budowla o okazałym, rozwiniętym układzie przestrzennym, z dobrze zachowaną wieżą typową dla regionu Pembrokeshire. W drugiej połowie XIX wieku znajdował się on w nieco zaniedbanym stanie, co nie usprawiedliwia jednak drastycznego potraktowania i niewytłumaczalnych zmian, którym został wtedy poddany. Oprócz detali architektonicznych przekształcono w nim sposób zadaszenia korpusu, poprzez wprowadzenie jednospadowych daszków nad nawami bocznymi. Co więcej celem wprowadzenia tej zmiany obniżono mury naw bocznych o około 1,8 metra, a nawę główną wraz z arkadami podwyższono, przez co całkowicie zmieniono proporcje bryły korpusu względem wieży.
W elewacjach wieży zachowały się oryginalne gotyckie okna, z których zachodnie w przyziemiu prawdopodobnie przeniesiono w 1883 roku z najwyższego piętra, gdzie w ścianie południowej umieszczono okno nowożytne. Dwa oryginalne okna znajdują się w nawie południowej. Kolejne trzy XV-wieczne okna przetrwały w murze północnym i południowym prezbiterium, przy czym północne zostało wtórnie przesunięte w stronę zachodnią i odnowione. Pozostałe zostały wymienione bądź przekształcone w XIX stuleciu. Spośród średniowiecznego wyposażenia, we wnętrzu kościoła zachowała się chrzcielnica z około 1200 roku. Oryginalne są także portale północne, sklepienie w wieży, arkada tęczy. Wieżyczka na kalenicy dachu nawy głównej jest średniowieczna, ale została rozebrana w 1883 roku i postawiona na nowo.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 4/1914.
Caröe W.D., Steynton parish church. Some notes on its architectural history, „Archaeologia Cambrensis”, 17/1917.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.