Historia
Murowany kościół w St Ishmaels prawdopodobnie zbudowany został w XIII wieku, w okresie przejściowym między romanizmem a gotykiem, przypuszczalnie na miejscu starszej świątyni wczesnochrześcijańskiej celtyckiej społeczności. W XIV wieku mógł zostać rozbudowany o prezbiterium i kruchtę, w XV wieku o północne ramię transeptu, natomiast u schyłku średniowiecza w XVI stuleciu o południowe ramię transeptu. Ramiona nawy poprzecznej powstały więc w St Ishmaels wyjątkowo późno, jak na tereny zachodniej części Walii, gdzie największą popularność transept w wiejskich kościołach farnych przeżywał w XIV wieku.
Po raz pierwszy kościół św. Izmaela odnotowany został w 1291 roku, w Taxatio Ecclesiastica, czyli księdze sporządzonej na polecenie papieża Mikołaja IV, celem wykazania dochodów oraz należnych opłat z angielskich, walijskich i irlandzkich kościołów parafialnych, które miały pokryć koszty wyprawy do Ziemi Świętej. Kościół w St Ishmaels miał wówczas roczny dochód w wysokości 8 funtów. Jako, że papież obiecał Edwardowi I jedną dziesiątą rocznych zysków z każdego beneficjum kościelnego, podatek należny królowi z St Ishmaels wyliczono na 16 szylingów. Prawo patronatu kościoła należało w średniowieczu do augustyńskich mnichów z Haverfordwest.
W okresie reformacji St Ishmaels przeszło na własność angielskiego monarchy, który w latach 1536-1537 wydzierżawił probostwo dworzaninowi Edwardowi Lloidowi. W jego gestii, a następnie w gestii kolejnych dzierżawców leżały wczesnonowożytne naprawy kościoła. Bliżej nieznane prace budowlane prowadzono w 1660 roku, natomiast wiktoriańską renowację przeprowadzono w latach 50-tych XIX stulecia, kiedy to wymieniono okna, dachy i posadzki, oraz ponownie w 1884 roku, tym razem w dużo mniejszym zakresie.
Architektura
Kościół wzniesiony został poniżej wsi, w niewielkiej dolinie z przepływającym strumieniem, w niedalekiej odległości od zatoki Milford po stronie południowej. Pod koniec średniowiecza uzyskał dość urozmaicony układ przestrzenny, składający się z najstarszej nawy na planie wydłużonego prostokąta, do której dobudowano w XIV wieku od wschodu węższe i krótsze prezbiterium, także utworzone na planie prostokąta, oraz dostawiono kruchtę od strony południowej. Do wschodniej części nawy od północy i południa przystawiono aneksy o charakterze transeptu, z których każdy w typowy dla regionu Pembrokeshire sposób połączono ukośnym przejściem z prezbiterium. XV-wieczny aneks północny otrzymał dużo większe rozmiary niż późniejszy południowy.
Mury kościoła, z racji ich znacznej grubości oraz nie planowania budowy wewnątrz sklepień, pozostawiono od strony zewnętrznej gładkie, bez przypór. Początkowo przeprute mogły być niewielkimi, rozglifionymi otworami z półkolistymi lub lekko ostrołucznymi zamknięciami. W takiej formie utworzono zamknięcie północnego portalu wejściowego do nawy i zapewne także umieszczonego naprzeciwko portalu południowego. W ścianie zachodniej, jak w większości wiejskich walijskich kościołów farnych, wejścia nie utworzono. Partie budowli dostawiane w XIV i XV wieku musiały być już wyposażone w większe okna gotyckie, prawdopodobnie z trójlistnymi maswerkami osadzonymi w czworobocznych lub ostrołucznych obramieniach.
Wewnątrz kościoła nawa połączona została z małym prezbiterium wąską arkadą tęczy o bardzo ostrym zamknięciu. Była ona gładka, pozbawiona profilowania, ale z niewielkimi prostymi odsadzkami w kierunku podstawy łuku, prawdopodobnie związanymi z lektorium, jakie w średniowieczu odgradzało nawę od prezbiterium. Zapewne z powodu przegrody lektorium wraz z ramionami transeptu zbudowane zostały ukośne przejścia do prezbiterium. Na nawę północne ramię transeptu zwrócono półkoliście zamkniętą szeroką arkadą, podobnie jak łuk tęczy pozbawioną profilowania. Zarówno prezbiterium jak i nawę przykryto otwartą więźbą dachową.
Stan obecny
Kościół zachował układ przestrzenny z okresu średniowiecza, lecz niestety duża część jego detali architektonicznych (zwłaszcza okna i południowy portal wejściowy) została wymieniona w XIX wieku. Nowożytnym dodatkiem jest także ryzalit przy elewacji zachodniej nawy, niosący dzwonnicę i przepruty oknem. Okno z XV wieku lub jego udana kopia znajduje się we wschodniej ścianie prezbiterium, ponadto mniejszy pierwotny otwór widoczny jest w ukośnym przejściu północnym między aneksem a prezbiterium. Średniowiecznego pochodzenia jest zamurowany portal północny, XIV-wieczna arkada tęczy, arkady północnego ramienia transeptu, piscina. Spośród dawnego wyposażenia wewnątrz kościoła przetrwała XIII-wieczna chrzcielnica.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 3/1913.
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 2/1885.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.