Historia
Kościół św. Marii Magdaleny zbudowany został na przełomie XI i XII wieku z fundacji możnej rodziny de Cleare. Od około połowy XII stulecia służył kluniackiemu konwentowi sprowadzonemu z podparyskiego Saint Martin des Champs. Walijska filia była niewielka, wiadomo iż w 1350 roku znajdował się w niej jedynie przeor i jeden mnich. Klasztor rozwiązał w 1414 roku Henryk V, z powodu toczącej się wojny stuletniej z Francją i niechęci utrzymywania konwentów podległych zagranicznym klasztorom. W 1446 roku kościół podarowany został oksfordzkiemu kolegium All Souls College jako świątynia parafialna. Prawdopodobnie w tym okresie powiększony został o wieżę. W 1681 roku zawaleniu ulec miał dach a jedna ze ścian nabrała przechyłu, czemu zaradzono pogrubiając mury nawy. W latach 1853-1855 i ponownie w okresie 1883-1884 kościół poddawany był wiktoriańskim remontom, w trakcie których wymieniono okna i dobudowano zakrystię.
Architektura
Kościół otrzymał pojedynczą ale bardzo dużą nawę na planie mocno wydłużonego prostokąta, sąsiadującą z dużo mniejszym prezbiterium po stronie wschodniej, także wzniesionym na planie prostokąta. Obie części pierwotnie pozbawione były jakichkolwiek aneksów i przykryte osobnymi dachami dwuspadowymi. Połączono je okazałą romańską arkadą tęczy o półkolistej, uskokowej archiwolcie. Arkadę flankowały po dwa półwałki z rzeźbionymi kapitelami: zewnętrzne zdobione pionowymi pasami, a wewnętrzne narożnymi zwojami. Wejście do kościoła prowadziło od południa i zachodu poprzez ściany nawy.
W XV wieku do zachodniej ściany nawy dostawiona została na osi kościoła czworoboczna wieża, wysoka i o surowym wyglądzie, sugerująca funkcje obronne oprócz tradycyjnego przeznaczenia na dzwonnicę. Z jej południowo – wschodniego narożnika wysunięto ryzalitowo wieżyczkę z klatką schodową, zwieńczoną podobnie jak główna część wieży krenelażem. Ryzalit nie otrzymał jednak przedpiersia osadzonego na konsolach, w które wyposażono główną partię wieży. Przyziemie wieży przykryte zostało sklepieniem kolebkowym i otwarte na nawę arkadą, a na zewnątrz portalem.
W trakcie XV-wiecznej przebudowy wszystkie romańskie okna zostały powiększone, zastąpione późnogotyckimi dużymi otworami ostrołucznymi. Przypuszczać można, iż część z nich, albo nawet wszystkie, posiadały ostrołuczne okapniki, a także maswerki tworzące popularne wówczas prześwity zamykane trójliściami, pięcioliściami i tzw. oślimi grzbietami. Prostsze, czworoboczne formy posiadały jedynie niektóre otwory w wieży, a szczególnie małe szczeliny doświetlające jej klatkę schodową.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego średniowieczne mury obwodowe nawy, prezbiterium (nie licząc dostawionych później przypór) i wieży, jednak widoczne od strony zewnętrznej detale architektoniczne (przede wszystkim okna z ich maswerkami) zostały w większości wymienione w XIX wieku. Podobno część z nich naśladuje kształt okien późnogotyckich (wschodnie okno prezbiterium). Cechą charakterystyczną dzisiejszego kościoła jest znacznie odchylenie od pionu bocznych ścian nawy i prezbiterium, zapewne pod ciężarem dachu i być może ciężkich belek więźby dachowej. Mury zostały wzmocnione przez zewnętrzną obudowę z kamienia, ale odchylenie od pionu jest dostrzegalne wewnątrz kościoła.
Najcenniejszym i zarazem najstarszym skarbem kościoła jest oddzielająca nawę od prezbiterium arkada tęczy, wspaniały przykład sztuki romańskiej o wyjątkowo dużych rozmiarach jak na tego typu wczesnośredniowieczny element. Poza romańską chrzcielnicą i późnośredniowiecznym sklepieniem podwieżowej kruchty wszystkie pozostałe widoczne wewnątrz elementy architektoniczne i wyposażenie pochodzą z okresu nowożytnego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, V County of Carmarthen, London 1917.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Parish Church of St Mary Magdalene A Grade II* Listed Building in St Clears, Carmarthenshire.