Historia
Według tradycji kościół w St Asaph miał powstać już w VI wieku z inicjatywy świętego Kentigerna, biskupa Strathclyde. Jego następcą miał być biskup, święty Asaf, od którego imienia osada przyjęła nazwę. Obecny kościół (nawa główna) ufundowany został w 1143 roku przez Normanów, a około 1239 powiększony o dobudowane prezbiterium. W 1281 roku przeniesione zostały do niego relikwie św. Asafa, będące później celem licznych pielgrzymek. Między 1284 a 1392 przeprowadzono kolejne rozległe prace nad rozbudową świątyni. Za kadencji biskupa Llywelyna z Bromfield, na początku XIV wieku, przebudowano arkady pomiędzy nawami, skrzyżowanie naw oraz górne partie fasady zachodniej, w której zbudowano nowy portal wejściowy. Częściowo przebudowano także ściany naw i wstawiono nowe okna w clerestorium. Między rokiem 1315 a 1320 prawdopodobnie wzniesiono transept, a wieża została dodana w 1391-1392 roku, wzniesiona pod nadzorem mistrza budowlanego Roberta Fagana z Chester.
Katedra była wielokrotnie niszczona, szczególnie w trakcie walijsko – angielskich wojen z XIII wieku. W 1282 roku, na skutek wspierania Walijczyków przez ówczesnego biskup Aniana II, kościół został spustoszony przez oddziały angielskie. Kolejne straty katedra poniosła także w czasie buntu Owaina Glyndŵra w 1402 roku. Przeciągającą się odbudowę zakończył dopiero biskup Redman w 1482 roku.
Angielska wojna domowa z XVII wieku spowodowała dalsze szkody. Być może z ich powodu nadwyrężona górna część wieży zawaliła się w 1714 roku w trakcie gwałtownej burzy. W 1778 roku rozebrano kapitularz, zaś prezbiterium zostało całkowicie przebudowane. Sir George Gilbert Scott przeprowadził gruntowną renowację budynku w latach 1867-1875, w trakcie której usunięto wiele zmian z XVIII i początku XIX wieku.
Architektura
Katedra została wzniesiona na planie krzyża łacińskiego. Otrzymała trójnawowy, pięcioprzęsłowy korpus w formie bazyliki, północne i południowe ramię transeptu z lat 1315-1320 oraz prostokątne w planie prezbiterium od strony wschodniej. Na przecięciu naw w 1391 roku umieszczona została czworoboczna wieża, natomiast od północy, na wysokości środkowego przęsła prezbiterium pierwotnie znajdował się dwukondygnacyjny kapitularz.
Całość kościoła od zewnątrz opięta została przyporami, w narożnikach usytuowanymi prostopadle do siebie, szczególnie masywnymi i wysokimi przy fasadzie zachodniej, uskokowymi przy transepcie, kapitularzu i prezbiterium. Pomiędzy przyporami umieszczono ostrołucznie zamknięte okna, przy czym największe, wypełnione wielodzielnymi maswerkami osadzono w fasadzie zachodniej północnej i południowej ścianie transeptu oraz tradycyjnie we wschodniej ścianie prezbiterium. Dużymi, trójdzielnymi oknami doświetlona została także z każdej strony najwyższa kondygnacja wieży. Okna w bocznych ścianach prezbiterium mogły mieć formę węższych otworów lancetowatych, podczas gdy okna w nawie głównej miały niewielkie, czworoboczne, profilowane ościeża, wypełnione nietypowymi ośmioma półkolami. Nawy boczne oświetlały większe okna ostrołuczne, dwudzielne, w archiwoltach zwieńczone dodatkowymi ostrołucznie poprowadzonymi wałkami osadzonymi na rzeźbionych wspornikach.
Wnętrze nawy zwieńczono drewnianym stropem z początku XIV wieku, którego mocne karbowanie imitowało sklepienie gwiaździste. Jego żebra osadzono na kamiennych wspornikach rzeźbionych na podobieństwo ludzkich głów i postaci, zawieszonych tuż poniżej nietypowych okien clerestorium o wielolistnym wykroju. Nawy rozdzielono w korpusie ostrołucznymi, profilowanymi arkadami, opartymi na filarach o przekroju czwórliści. Pierwsze przęsło od zachodu otrzymało dużo mniejszą długość, zaś filary nie odpowiadały usytuowaniem przyporom naw bocznych.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego średniowieczny układ, choć prezbiterium zostało gruntownie przebudowane w XVIII wieku, a następnie regotyzowane w XIX stuleciu (prawdopodobnie część z jego lancetowatych otworów okiennych powtarza oryginalne, średniowiecze). Odbudowana musiała zostać górna partia wieży, natomiast po kapitularzu nie pozostał żaden ślad. Odnowiono większość okien korpusu nawowego, zwłaszcza w ścianach wzdłużnych naw bocznych. Oryginalne elementy zachowały okna nawy głównej, transeptu i zachodniej fasady. Wewnątrz nawy obejrzeć można piękny drewniany strop z początku XIV wieku, a w prezbiterium zachowały się wyjątkowe stalle z baldachimami z końca XV wieku, jedyne tego rodzaju jakie ocalały na terenie Walii. Są wysokie, sklepione, ozdobione sterczynami i rzeźbionymi dekoracjami. W katedrze przechowywane jest również pierwsze tłumaczenie Biblii na język walijski, dokonane przez Williama Morgana.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, II County of Flint, London 1912.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.
Strona internetowa st-asaph.com, The Fourteenth Century.