Historia
Dom zwany Nantclwyd y Dre zbudowany został w latach 30-tych XV wieku, kiedy to w zimie na przełomie 1434 i 1435 roku ścięte zostało drewno wykorzystane do jego konstrukcji. Dom wzniesiono na dwóch działkach należących do niejakiego Goronwy ap Madoca, bogatego kupca sukienniczego narodowości walijskiej (w przeciwieństwie do pobliskiego Denbigh, Walijczycy nie zostali wykluczeni z gminy miejskiej w Ruthin, ponadto Goronwy ożeniony był z Angielką). Prawdopodobnie Nantclwyd y Dre powstało na miejscu starszych zabudowań mieszkalnych, w ramach odbudowy miasta po zniszczeniach z czasów walijskiego powstania Owaina Glyndŵra, gdy większość drewnianych budynków w Ruthin uległa spaleniu.
Około 1490-1491 dom zakupiony został przez sędziego Johna Hollanda, którego potomkowie odsprzedali Nantclwyd w 1571 roku Thomasowi Wynn. Następnie budynek przypadł jego synowi Simonowi. Przyjął on nazwisko Parry i wraz z żoną Jane Thelwall, synem Williamem oraz wnukiem Eubulem Thelwallem powiększył w XVII wieku Nantclwyd o kilka dodatkowych skrzydeł i szachulcowy przedsionek. Eubule posiadał majątek w Londynie, gdzie prowadził dochodową praktykę prawniczą, został również w 1659 roku przyjęty w Ruthin, najpierw jako mieszczanin, a trzy lata później jako rajca. Mieszkał w Nantclwyd pod koniec XVII wieku, powiększając w 1691 roku domostwo o część terenu zamkowego. Jego syn, również nazywany Eubule, aktywnie uczestniczył w lokalnym życiu, pełniąc w 1702 roku funkcję szeryfa Denbighshire. Zmarł bez męskiego dziedzica w 1712 roku, przez co majątek rodowy podzielono między kilka córek.
W 1722 roku potomkowie Eubule Thelwalla sprzedali dom za 192 funty Edwardowi Wynne. Nowy właściciel prawdopodobnie wykorzystywał budynek jako swą miejską rezydencję, podobnie jak jego syn i dziedzic John. Wtedy też upowszechniła się nazwa domu Nantclwyd lub Nantclwyd y Dre i wprowadzone zostały kolejne zmiany architektoniczne, zwłaszcza po zawaleniu części dachu w 1734 roku. W 1776 dom przeszedł na inną gałąź rodziny Wynne, która posiadała go aż do 1925 roku, choć przeważnie oddawała w dzierżawę. Przykładowo między 1798 a 1819 rokiem najemcą był mieszczanin Thomas Jones, a między 1824 i 1845 rokiem John Evans, rolnik i słodownik. W 1934 roku jeden z kolejnych właścicieli, Samuel Dyer Gough, sfinansował gruntowny remont zabytku. Żona Samuela sprzedała dom w 1993 roku radzie hrabstwa Clwyd, która z kolei wynajęła go za symboliczny czynsz Clwyd Historic Buildings Preservation Trust.
Architektura
Dom Nantclwyd y Dre zbudowany został przy głównym trakcie przebiegającym przez Ruthin, zmierzającym od zamku na południu, ku zajmującemu przeciwległy kraniec miasta kościołowi parafialnemu św. Piotra i przeprawie przez rzekę. Niedaleko Nantclwyd położony był także plac rynkowy, wyznaczający mniej więcej środek miasta. Budynek wraz z sąsiednim podwórcem znajdował się w bliskiej odległości od zamku, wynoszącej około 100 metrów, dzięki czemu w XVI wieku wchłonął część muru zamkowego, otaczającego podzamkowy ogród kuchenny. W średniowieczu stanowił część szeregu zabudowań zwróconych fasadami w stronę ulicy, na tyłach których funkcjonowały pomocnicze pomieszczenia gospodarcze, sady i ogrody.
Początkowo dom był budowlą na planie wydłużonego prostokąta, zwróconą jednym z dłuższych boków w stronę ulicy, a drugim w stronę podwórca i ogrodów, czyli dłuższą osią równolegle do drogi. Budynek wzniesiony został w konstrukcji szachulcowej, a więc ze ścian o drewnianym szkielecie, którego wypełnienie stanowiła glina wymieszana z trocinami lub wiórami, zarzucona na plecionkę z dębowych witek. Charakterystyczny wygląd otrzymały jego zewnętrzne elewacje, otynkowanego zapewne już w średniowieczu na biało i poprzecinane ciemnymi od dziegciu belkami, ułożonymi w kratownicę, czasem z ukośnymi zastrzałami. Znamienne było także umieszczenie murowanego komina w południowej ścianie szczytowej oraz użycie w północnej i najpewniej również w południowej części budynku masywnej belki nośnej (ang. bressummer), za pomocą której obszerniejsza górna kondygnacja była wysunięta przed elewację parteru.
W typowy dla Walii sposób, wnętrze domu pierwotnie dzieliło się na umieszczoną pośrodku aulę (ang. hall), czyli dzienną reprezentacyjną salę, a także pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze po bokach od północy i południa. Zastosowano też od południa charakterystyczny dla tego typu budowli poprzeczny korytarz o funkcji sieni wejściowej, połączony z głównym wejściem wschodnim i drzwiami od strony tylnego podwórza. Dwuprzęsłowa aula otwarta była na więźbę dachową, która początkowo tworzyła pięć przęseł. Północna i zapewne także południowa część domu została zaprojektowana jako dwukondygnacyjna, rozdzielona płaskim stropem, przy czym w części północnej nietypowo znajdowała się dodatkowo piwniczka. Dostęp do górnego poziomu możliwy był prawdopodobnie po drabinie lub prymitywnych schodach drabiniastych. Znajdować się tam mogły sypialnie lub inne pomieszczenia mieszkalne, natomiast przyziemie części południowej, za sienią przy auli, zajmować mogła kuchnia. Całość tworzyła funkcjonalną i dość wygodną, ale nie przesadnie dużą rezydencję miejską o charakterze wiejskiego dworu.
Ogrzewanie auli przez długi czas zapewniać musiało otwarte palenisko, z którego dym unosił się przez lufcik w powale (kominek wstawiony został do przedsionka dopiero w XVII wieku). Lufcik ten mógł być połączony z zaczepianą o hak liną, za pomocą której zamykany był w trakcie złej pogody. Główny stół właściciela stał na podeście w północnej części auli, a więc po przeciwnej stronie przedsionka. Jako że więźba dachowa była widoczna dla przebywających w reprezentacyjnej sali, miała ona okazałą, dekoracyjną formę. Krokwie stykały się na kalenicy dachu i były połączone wysokim jętkami. Wzmacniające konstrukcje miecze wraz z jętkami zostały wycięte, tworząc w całości jeden duży trójliść na każdym wiązarze. Wzdłużne wzmocnienie więźby tworzyły „zaostrzone” wiatrownice, powtarzające motyw z górnej części więźby dachowej.
W XVI lub na początku XVII wieku dobudowane zostało dwukondygnacyjne skrzydło północno – zachodnie z pojedynczymi pomieszczeniami na każdym poziomie. Pod koniec pierwszej ćwierci XVII stulecia, dostawiono dwukondygnacyjne skrzydło południowe, które zajęło część południowego fragmentu pierwotnej budowli i wykorzystało jego południową ścianę szczytową. Niedługo później utworzono wysunięte z fasady w stronę ulicy skrzydło północno – wschodnie. Pod koniec XVII wieku główne wejście do Nantclwyd y Dre poprzedzono przedsionkiem z pomieszczeniem na piętrze i podcieniem w przyziemiu. Po zachodniej stronie skrzydła północnego powstały także podłużne zabudowania gospodarcze, mieszczące między innymi browar. Oprócz skrzydła południowego i przedsionka, zasadniczo wszystkie dodatkowe konstrukcje wokół średniowiecznej auli składały się z murowanych parterów i szachulcowych pięter.
Stan obecny
Nantclwyd y Dre uznawane jest dziś za najstarszy zachowany dom miejski na terenie Walii. Znajduje się od drugiej połowy XX wieku w posiadaniu władz hrabstwa, które urządziło w nim muzeum i udostępniło dla turystów. Choć w okresie wczesnonowożytnym budynek został powiększony i przekształcony a wyposażenie w większości wymienione, jego bryła utrzymana została w murowano – szkieletowej konstrukcji, charakterystycznej także dla okresu średniowiecza (w jednym miejscu ukazano nawet datowany na 1435 rok odkryty fragment pierwotnego wypełnienia szachulcowej ściany). Wewnątrz odnaleźć można wiele innych interesujących detali i elementów wyposażenia, między innymi drewniane, dekorowane maswerkowymi motywami i tarczami herbowymi panele z XV/XVI wieku, które niegdyś osłaniały kominek (prawdopodobnie zakupiono je w XX wieku, gdyż kominek wstawiono w aulę dopiero w okresie nowożytnym). Oprócz późnośredniowiecznej części samego domu, za najstarszy fragment założenia uznaje się również otaczający ogród kamienny mur z XV lub nawet XIII wieku, prawdopodobnie początkowo związany z pobliskim zamkiem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hubbard E., Clwyd (Denbighshire and Flintshire), Frome-London 1986.
Martin C.H., Silvester R.J., Watson S.E., Historic settlements in Denbighshire, Welshpool 2014.
Morriss R., Nantclwyd House, Ruthin/Rhuthun. An Outline Archaeological & Architectural Assessment, [b.m.w.] 2002.
Smith P., Houses of the Welsh Countryside. A Study in Historical Geography, London 1988.