Historia
Murowany kościół w Robeston West wybudowany został w XIII wieku lub w początkach XIV wieku. Jeszcze w XIV stuleciu lub na początku XV wieku powiększono go o wieżę, natomiast w późnych latach XV wieku dobudowana została kruchta i kaplica rodowa rodziny Roch z Rickeston i Clareston. Początkowo kościół nie pełnił funkcji parafialnej, leczy był jedynie budowlą filialną w ramach dekanatu Rhos. Znajdował się pod opieką właścicieli pobliskiego dworu Robeston, który w XVI wieku był w posiadaniu Perrottów z Haroldston. Jednak w pierwszej połowie tamtego stulecia, wraz z problemami sir Johna Perrotta, patronat nad kościołem przeszedł na angielskiego króla. Roczna dochody kościoła wynosiły wówczas nieco ponad 16 funtów, przy czym pełnił on już funkcję parafialną. W XVII i XVIII wieku architektura kościoła nie była poddawana większym zmianom. Wiktoriańską renowację kościoła przeprowadzono w 1863 roku, a następne prace remontowe miały miejsce w 1908 roku. W 1925 odnowiona została wieża.
Architektura
Początkowo kościół nie wyróżniał się układem od licznych innych wczesnogotyckich świątyń parafialnych jakie pobudowano w XIII wieku w walijskich wsiach. Składał się z pojedynczej nawy na planie prostokąta oraz węższego, niższego i krótszego prezbiterium po stronie wschodniej, także wzniesionego na planie prostokąta. Wraz z całą wsią usytuowany został na fragmencie płaskiego obszaru, od południa ograniczonego spadkiem terenu ku niewielkiemu strumieniowi.
Bardzo oryginalną bryłę i układ przestrzenny, kościół św. Andrzeja uzyskał na skutek stopniowej rozbudowy gotyckiej. Wpierw przy wschodniej części północnej ściany nawy wybudowana została czworoboczna wieża, sąsiadująca od zachodu z kruchtą poprzedzającą główne wejście do kościoła. Jako że kruchta dostawiona została do istniejących już murów, składała się jedynie z dwóch ścian: północnej i zachodniej. Wieża otrzymała masywne mury, lekko zwężające się w górnych partiach w typowy dla regionu Pembrokeshire sposób. Zwieńczyło ją przedpiersie osadzone na wspornikach, zaś w pogrubionym narożniku północno – zachodnim utworzono klatkę schodową, wysuniętą lekko przed lico ściany północnej i zachodniej. W XV wieku układ kościoła uzupełniła obszerna, prostokątna w planie kaplica, dostawiona od północy do prezbiterium i nieco od niego dłuższa.
Wewnątrz kościoła nawę z prezbiterium połączyła arkada tęczy, natomiast kaplicę z prezbiterium późniejsze dwie ostrołuczne, sfazowane arkady oparte na środkowym, ośmiobocznym filarze i dwóch filarach przyściennych. Prawdopodobnie w trakcie budowy arkad kaplicy przekształcono też arkadę tęczy, która uzyskała bardzo podobną formę. Późnogotyckim dodatkiem mogła być południowa wnęka w prezbiterium, wysunięta ryzalitem przed zewnętrzne lico ściany. Jej zadaniem prawdopodobnie było pomieszczenie wejścia na przegrodę lektorium, które oddzieliło nawę od prezbiterium. Przyziemie wieży otwarto arkadami zarówno na nawę jak i kaplicę północną, przy czym południowa uzyskała zamknięcie odcinkowe, a wschodnia ostrołuczne i sfazowane.
Nawa już w pierwszym etapie budowy kościoła przykryta została ostrołucznym sklepieniem kolebkowym. Jego ciężar spoczął na grubych murach obwodowych, które nie wymagały wsparcia żadnymi przyporami lub pilastrami. Prezbiterium zwieńczono zapewne otwartą więźbą dachową, osadzoną na kamiennych wspornikach w ścianach wzdłużnych. Podsklepione zostało również pomieszczenie w przyziemiu wieży. Jego żebra złączono w środkowym okręgu wokół otworu przeznaczonego dla lin do obsługi dzwonów.
Stan obecny
Kościół w Robeston West to dziś mało znana i rzadko odwiedzana budowla, posiadająca bardzo ciekawy i nietypowy układ, a także zachowane mury wszystkich średniowiecznych partii świątyni, łącznie ze sklepieniem nawy, kruchty i pomieszczenia w przyziemiu wieży. W prezbiterium przetrwały kamienne wsporniki po gotyckiej więźbie dachowej oraz niżej osadzone konsole nieznanego przeznaczenia. W nawie widoczne są dwa gotyckie portale, choć południowy jest dziś zamurowany. W murach kaplicy zachowały się trzy późnogotyckie okna oraz XV-wieczna piscina. W okresie nowożytnym przemurowana lub przelicowana została jedynie ściana zachodnia nawy, wymieniona więźba dachowa nad prezbiterium i zmodernizowane okna nawy i prezbiterium. Spośród najstarszego wyposażenia zobaczyć można XII-wieczną chrzcielnicę. W kaplicy północnej znajduje się płyta nagrobna kobiety, datowana na XIV wiek.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 3/1913.
Ludlow N., North Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.