Historia
Pierwszy kościół w Rhuddlan zbudowany został najpóźniej w XI wieku, gdyż w 1086 roku odnotowany został wraz z osadą „Roeland” w rejestrze podatkowym Domesday Book. Sama osada po raz pierwszy wspomniana została w przekazach pisemnych już pod koniec VIII wieku, w związku z klęską Walijczyków zadaną przez króla Offę w bitwie pod Morfa. Następnie wzmiankowana była w 921 roku pod nazwą Cledmutha, odzwierciedlającą ujście rzeki Clwyd. Nazwa Ruthelan użyta została w 1191 roku, Rothelan w 1253 roku, zaś rok później Rundlan.
W ostatniej ćwierci XIII wieku król Edward I ufundował w Rhuddlan zamek, przy którym planował usytuować katedrę z przeniesionej biskupiej siedziby w St Asaph. Zamiar translokacji biskupstwa ostatecznie nie doszedł do skutku, dlatego na przełomie XIII i XIV wieku w nowo lokowanym mieście, na nowym miejscu zbudowano skromniejszy kościół parafialny. Starsza świątynia zapewne została do tego czasu rozebrana, by zrobić miejsce dla wznoszonego wówczas zamku. W drugiej połowie XV wieku wczesnogotycki kościół został powiększony o drugą nawę, a około 1500 roku o wieżę po jej zachodniej stronie. Rozbudowa prawdopodobnie nastąpiła w następstwie szkód wyrządzonych budowli na początku XV stulecia, podczas walijskiego buntu Owaina Glyndŵra.
Do czasu XIX wiecznych remontów kościół nie był poddawany większym przekształceniom. Dopiero w 1812 roku przeprowadzono prace budowlane, w trakcie których zunifikowano wygląd nawy i prezbiterium. XIV-wieczna część kościoła zaczęła wówczas pełnić rolę nawy bocznej, a nawa XV-wieczna przejęła funkcje nawy głównej i prezbiterium. W 1820 roku po północnej stronie kościoła dobudowano mauzoleum Bodrhyddana, natomiast gruntowny remont wiktoriański pod nadzorem sir Gilberta Scotta miał miejsce w latach 1868-1870.
Architektura
Kościół z przełomu XIII i XIV wieku zbudowany został nad wysokim i stromym brzegiem rzeki Clwyd, po północno – zachodniej stronie zamku Edwarda I, w pobliżu przeprawy łączącej miasto lokacyjne ze szlakiem wiodącym na południe do St Asaph. Powstał jako salowa budowla na planie prostokąta. Prezbiterium prawdopodobnie zostało dobudowano nieco później, lecz jeszcze w XIV wieku, na co wskazywałaby forma pisciny w ścianie południowej. Pierwotnie prezbiterium było nieco niższe i węższe od nawy, przykryte osobnym dachem dwuspadowym, zakończone na wschodzie ścianą prostą. Całość znajdowała się na prostokątnym cmentarzu, zapewne rozplanowanym w momencie tworzenia siatki działek miasta lokacyjnego. Prawdopodobnie już w średniowieczu cmentarz otaczał kamienny mur, na południu schodzący aż do poziomu nurtu rzeki.
W drugiej połowie XV wieku, po północnej stronie dobudowana została druga nawa w stylu angielskiego gotyku wertykalnego, a następnie nadbudowana nad jej zachodnią częścią czworoboczna wieża o tej samej szerokości, mająca dłuższą oś północ – południe. Obie części kościoła, starsza i późnogotycka, posiadały jednakową długość tworząc w planie mocno wydłużony prostokąt, choć regularność układu zaburzało nieco węższe XIV-wieczne prezbiterium. Nawa północna przykryta została osobnym dachem dwuspadowym, podobnie jak prezbiterium na wschodzie zakończonym trójkątnym szczytem. Układ przestrzenny średniowiecznego kościoła uzupełniła w XV wieku niewielka kruchta przed południowym wejściem do nawy.
Zewnętrzne elewacje kościoła wzmocniono przyporami, w narożnikach rozmieszczonymi nie pod skosem, ale prostopadle i równolegle do osi budynku. Wyjątkowo ukośną przyporą wtórnie podparto jedynie północno – zachodni narożnik wieży. Wszystkie przypory były uskokowe, niedużej wysokości. Tylko zachodnią podwyższono po dobudowaniu wieży, przez co utworzyła ona na fasadzie charakterystyczny pilaster. Drugim charakterystycznym elementem fasady była piramidalnie rozmieszczona triada lancetowatych otworów. Podobne wąskie i wysokie wczesnogotyckie okna znajdować się też mogły w południowej elewacji kościoła oraz we wschodniej ścianie prezbiterium. W murach nawy północnej umieszczono już okna późnogotyckie, dwudzielne i trójdzielne oraz największe okno ostrołuczne z wielodzielnym maswerkiem w ścianie wschodniej. Wieżę doświetlono na najwyższej kondygnacji parami drobnych otworów z trójlistnymi zamknięciami.
Wewnątrz kościoła nawa północna otwarta została ku południowej części budynku sześcioma arkadami, opartymi na smukłych ośmiobocznych filarach. Trzy wschodnie arkady utworzono wyższe od pozostałych, a trzecia od wschodu uzyskała niesymetryczną elewację, zapewne z powodu dostawionego do niej lektorium. Lektorium to w średniowieczu dzieliło przestrzeń kościoła na część zachodnią, dostępną dla wszystkich wiernych, oraz część wschodnią, przeznaczoną dla kapłanów. Wraz ze wstawieniem wieży w zachodnią część nawy północnej, jej przyziemie odcięte zostało ścianą z arkadą od pozostałej części kościoła.
Stan obecny
Kościół ma dziś formę mocno przekształconą w XIX wieku, zwłaszcza odnośnie ścian XIV-wiecznego prezbiterium, którego mury zunifikowano z nawą południową i północną (długość pierwotnej nawy wyznacza obecnie południowa przypora). Całkowicie nowożytnymi dodatkami są zakrystia przy wieży po stronie północno – zachodniej i kaplica (mauzoleum) po stronie północno – wschodniej. Od strony południowej znajduje się XV-wieczna kruchta, ale również ona została gruntownie przebudowana w XIX wieku. Średniowieczne detale architektoniczne uległy w dużym stopniu wymianie. Jedynie w północnej ścianie nawy zachowały się późnośredniowieczne okna z przełomu XV i XVI wieku i przeniesiony zamurowany portal, zaś w ścianie południowej XIV-wieczna piscina. Oryginalna może być także triada lancetowatych okien w zachodniej ścianie nawy oraz duże okno wschodnie nawy północnej. Wewnątrz zachowały się arkady międzynawowe i kilka XIII/XIV-wiecznych płyt nagrobnych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hubbard E., Clwyd (Denbighshire and Flintshire), Frome-London 1986.
Martin C.H., Silvester R.J., Watson S.E., Historic settlements in Denbighshire, Welshpool 2014.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, II County of Flint, London 1912.