Historia
Kościół św. Michała powstał jako budowla parafialna pod patronatem mnichów z klasztoru w Talley. Prawdopodobnie został zbudowany w XII wieku, a w XIII wieku powiększony o prezbiterium. W XV stuleciu prezbiterium nieco poszerzono i przebudowano nawę. Następnie na przełomie XV i XVI wieku nad kościołem założono nową więźbę dachową. W XVII wieku budowlę powiększono o nowożytną kruchtę. Pierwsze wiktoriańskie prace remontowe prawdopodobnie miały miejsce w 1869 roku. Gruntowaną renowację kościoła przeprowadzono w 1887 roku, a następnie w 1957 roku.
Architektura
Kościół zbudowany został na krawędzi wzgórza, przy zboczu opadającym po stronie wschodniej ku dolinie ze strumieniem uchodzącym do morza. Powstał jako prosta budowla salowa, typowa dla walijskiej wsi z XII wieku, składająca się jedynie z długiego, czteroprzęsłowego, prostokątnego w planie korpusu, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium i bez wieży, jedynie z prostą dzwonnicą nad zachodnim szczytem. Dobudowane w XIII wieku lub ewentualnie w XIV stuleciu prezbiterium, usytuowane zostało na osi od strony wschodniej. Było krótsze i niższe, dwuprzęsłowe, zakończone od wschodu prosta ścianą. W XV stuleciu, po rozebraniu ściany północnej i częściowo wschodniej poszerzono je ku północy, tak iż cała budowla utraciła symetrię.
Mury kościoła pierwotnie przeprute były bardzo prostymi oknami szczelinowymi, rozglifionymi do wnętrza, ale wpuszczającymi niewielką ilość światła słonecznego. Dwa tego typu otwory umieszczono w ścianie północnej nawy, natomiast w ścianie południowej znajdować się mogły kolejne trzy (dwa po przeciwnej stronie północnych i jedno zachodnie). Ściana wschodnia przed dostawieniem prezbiterium mogła wyróżniać się nieco większym, choć zapewne prostym oknem. W gotyckim prezbiterium umieszczono od północy i południa okna ostrołuczne, rozglifione do wnętrza. Wielkością wyróżniać się musiało oświetlające ołtarz okno wschodnie. W XV lub XVI wieku do nawy wstawione zostały okna późnogotyckie. Dwudzielne czworoboczne okno z trójliśćmi wpisanymi w ostrołuki osadzono we wschodniej części ściany północnej. Przypuszczalnie podobne okno lub okna znalazły się również w znacznie przemurowanej wówczas ścianie południowej nawy.
Wejście do kościoła wiodło od strony zachodniej, początkowo przez romański, zapewne bardzo prosty, a następnie poprzez wczesnogotycki portal, pierwotnie wystawiony na warunki pogodowe, nie zasłonięty przedsionkiem. Wewnątrz, po wybudowaniu prezbiterium, połączono je z nawą arkadą tęczy o ostrołucznej, pozbawionej profilowania archiwolcie opartej na impostach. Wnętrze nawy i prezbiterium przykryte było w średniowieczu otwartą więźbą dachową. Jętki oraz krokwie więźby zostały wyprofilowane w ten sposób, że po złączeniu otwory pomiędzy nimi utworzyły kształty trójliści z dwoma zaostrzonymi płatkami i jednym bardziej półkolistym.
Stan obecny
Kościół zachował mury obwodowe nawy i prezbiterium, pochodzące z różnych okresów średniowiecza. Dobudowana do zachodniej fasady kruchta, prawdopodobnie jest już elementem nowożytnym, choć stylistycznie nie odbiegającym od części średniowiecznych. Niektóre z okien zostały przekształcone w czasach nowożytnych (wschodnie w prezbiterium, południowe w nawie), część natomiast pochodzi z okresu średniowiecza (północne okna w nawie i prezbiterium). Średniowieczny jest również portal zachodni oraz dzwonnica. We wnętrzu nawy i prezbiterium zachowała się więźba dachowa z XV wieku, jedna z dwóch ocalałych w południowo – zachodniej części Walii (w prezbiterium ukryta jest obecnie pod XIX-wiecznym stropem). Warta uwagi jest także XII/XIII-wieczna chrzcielnica w kruchcie, przeniesiona do Penbryn z Cenarth, kolejna XIII-wieczna, kwadratowa chrzcielnica w kościele, piscina, arkada tęczy z XIII wieku oraz wnęka grobowa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 2/1885.
Ludlow N., Ceredigion Churches, An Overview of the Churches in Ceredigion, Llandeilo 2000.
Ludlow N., Ceredigion Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.