Historia
Dom Penarth Fawr prawdopodobnie zbudowany został około połowy XV wieku przez Madoga ap Howela ap Madoga, przodka Einiona ap Gruffudda. Związany był z relatywnie niewielką parcelą ziemi o wielkości 97 akrów, lecz był główną siedzibą mieszkalną fundatora, który posiadał także w okolicy inne dobra.
Po śmierci Madoga ap Howela Penarth Fawr odziedziczone zostało przez jego syna, Howela ap Madoga, a następnie przez jego syna, Williama ap Howela, który zmarł w 1540 roku. Syn Williama przyjął nazwisko Gwyn lub Wynn oraz ożenił się z Jonet, z którą miał czterech synów i trzy córki. Najstarszy syn, Hugh Gwyn, został szeryfem Caernarvonshire w latach 1599-1600 i dokonał przebudowy domostwa, między innymi zastępując otwarte środkowe palenisko przyściennym kominkiem i tworząc piwnicę pod południową częścią domu. Kolejne modernizacje domu nastąpiły około połowy XVII wieku, za wnuka Hugha, Johna Wynna, który wstawił ponad aulą dodatkową kondygnację.
W XVIII wieku własność domu przeszła na żeńską linię rodziny, która posiadała Penarth Fawr aż do 1886 roku. Wówczas to kupił go Owen Evans z Broom Hall. Jego potomek, William Evans, w 1937 roku podjął się wielkiej renowacji domu, mającej częściowo przywrócić jego pierwotny, średniowieczny wygląd. W 1949 roku przeszedł on na własność skarbu państwa.
Architektura
Średniowieczny budynek usytuowany został w południowej części osady Pennarth. Wzniesiono go z lekko obrobionych lokalnych kamieni na fundamencie z dużych, zaokrąglonych głazów, na planie wydłużonego prostokąta z dłuższymi bokami na linii północ – południe. Była to typowa wówczas prosta budowla, dzielona wewnątrz na trzy części: środkową, otwartą aż po więźbę dachową aulę (hall) i osobne pomieszczenia przy każdym z krótszych boków, dzielone drewnianymi stropami na dwie kondygnacje. Oświetlenie zapewniały raczej nieduże okna, początkowo zamykane jedynie na drewniane okiennice.
Południowa część auli, na wysokości której znajdowało się wejście do budynku, oddzielona była od reszty sali drewnianą ścianką działową czy też parawanem, który wydzielał przedsionek oraz zabezpieczał biesiadników przed przeciągami. Naprzeciwko wejścia, po drugiej stronie przedsionka drzwi prowadziły na tylni dziedziniec, gdzie zapewne znajdowała się kuchnia. Przedsionek zapewniał także dostęp dwoma przejściami do bocznych (południowych) pomieszczeń. Te na dole zapewne pełniły rolę gospodarczą, podczas gdy górne były prywatnymi komnatami mieszkalnymi. Północny kraniec auli był miejscem gdzie na niewielkim podwyższeniu znajdował się pański stół, oświetlany od zachodu dużym oknem. Przed nim, pośrodku auli znajdowało się otwarte palenisko, z którego dym uciekał przez więźbę dachową do lufcika. Dopiero pod koniec XVI wieku palenisko zastąpione zostało kominkiem osadzonym w ścianie wschodniej, którą uformowano w postaci ryzalitu mieszczącego przewód kominowy. Za głównym stołem, po stronie północnej, musiała znajdować się kolejna drewniana ścianka działowa, wydzielająca skrajne pomieszczenia.
Aula, największe i najbardziej reprezentacyjne pomieszczenie domu, podzielona była otwartą więźbą dachową na dwa przęsła. Ich konstrukcja, oparta na solidnych drewnianych słupach, wydzielała niejako dwie boczne nawy pomiędzy ścianami i słupami oraz główną przestrzeń pośrodku. Dzięki temu przęsła mogły mieć większy rozstaw, choć w Penarth Fawr zastosowanie słupów raczej miało dać efekt dekoracyjny, być może odzwierciedlający status właściciela. Każdy ze słupów był bowiem na całej wysokości bogato profilowany wałkami z rzeźbionymi kapitelami i bazami o późnośredniowiecznych formach. Ozdobne formy o półkolistych wycięciach uzyskały również zastrzały, przy czym te podtrzymujące krokwie tuż pod kalenicą tworzyły łącznie z nimi ozdobne czwórliście i utworzone z powtarzanych łukowych wycięć trójkąty.
Stan obecny
Obecnie dom od strony zewnętrznej nie przedstawia zbyt imponującego widoku, zwłaszcza za sprawą przekształconych w okresie nowożytnym okien i części murów obwodowych (pierwotna jest dziś tylko ściana zachodnia i częściowo wschodnia) oraz dostawionego skrzydła XVII-wiecznego. Średniowieczny wygląd i wiele oryginalnych elementów architektonicznych przetrwało natomiast wewnątrz budynku, który został pieczołowicie odrestaurowany w latach 30-tych XX wieku. Dzięki temu Penarth Fawr jest dobrym przykładem mieszkalnego domostwa walijskiej średniej szlachty z okresu od XIV do XVI wieku. Dziś zarządza nim rządowa organizacja Cadw, która udostępnia zabytek dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Avent R., Criccieth Castle, Pennarth Fawr Medieval Hall-House, Cardiff 1989.
Smith P., Houses of the Welsh Countryside. A Study in Historical Geography, London 1988.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume II: central, the Cantref of Arfon and the Commote of Eifionydd, London 1960.